Jaargang 1 nummer 2 juni 1983.

Jaargang 1 nummer 3 september 1983

Een blik in een emigrantenverblijf aan boord van een zeilschip in die dagen.

In 1847 uit Nieuwleusen vertrokken landverhuizers.

Vertrokken in 1851 met het zeilschip
"ELISHA DENOISON, Kapitein Tucker.

Vertrokken in 1856

Jaargang 1 nummer 4 december 1983

* * * Van de Redactie _________________________________________________________

Het is de redactie van dit tijdschrift een genoegen U hierbij het vierde exemplaar van 1983 te kunnen aanbieden. Alle begin is moeilijk En zo was het ook voor de redactie - commissie niet eenvoudig om onmiddellijk de goede slag te pakken krijgen, maar omdat er ook gesteld kan worden: "al doende leert men", verwacht de commissie in het komende jaar in dit tijdschrift nog meer de relatie te leggen met de naam van de vereniging: 'T NIJLUUSN VAN VROGGER. Zo nu en dan zal echter ook even het heden om de hoek komen kijken in dit tijdschrift en dat is dan nu als eerste het verzoek aan U om Uw contributie voor 1984 over te willen maken op de rekening van de vereniging bij de Rabobank Nieuwleusen 34.55.74.427. Het gironummer van de bank is 8797766. Als tweede belangrijke punt kunnen wij U mededelen dat door de notaris onze oprichtingsakte is gepasseerd en wij dus niet meer een vereniging in oprichting zijn. Dit houdt in, dat wij nu een bestuur moeten gaan kiezen zoals de statuten voorschrijven. Hiervoor heeft het thans zittende voorlopige bestuur een algemene ledenvergadering belegd op dinsdag 24 januari 1984 om 20.00 uur in een zaal van het jeugdgebouw van de gereformeerde kerk aan de Backxlaan. Behalve dat het bestuur met een voordracht komt, kunt U ook kandidaten stellen. Begin januari ontvangt U hierover nog nadere mededelingen. Houdt U vast deze avond voor deze ledenvergadering vrij. Wij hopen dat we er in 1984 ook in zullen slagen vier exemplaren van dit tijdschrift samen te stellen. De redactie - commissie ontvangt daarvoor ook van U graag bijdragen, want dat is juist de sterke kant van een vereniging: met z'n allen weet je meerdan één alleen kan weten. Aarzelt U niet aan te bieden wat U aan interessante feiten over het verleden weet. Samen maken we er dan een goed tijdschrift van. En tot slot, als redactie-commissie wensen wij alle leden een vrolijk kerstfeest en een voorspoedig 1984. Aanvulling naar aanleiding van het tweede nummer. In het boekje nr. 2 d.d. juni 1983 werd gevraagd wie op de foto van blz. 18 de tweede man van rechts was. Van diverse zijden werd ons bericht dat deze persoon de heer Albert Dekker was, gewoond hebbende Brug 5. Van Hilligje Bijker, Raiffeisenstraat 35, ontvingen wij nog enige aanvullende informatie. Haar vader Hendrik Jan Bijker stond nl. ook op de foto. De notabelen waren deze dag in 1918 naar Borculo geweest om aldaar de aanleg van de elektra te bezien, omdat men ook in Nieuwleusen wilde overgaan tot de aanleg hiervan. Het uitstapje was de heren zo goed bevallen, dat men een jaar later weer op reis ging en toen nog wat verder en wel naar Rotterdam. De reden van deze trip is nog in nevelen gehuld, maar mogelijk kan iemand ons nader informeren. De foto van deze reis is al opgenomen in het boek: "Kent U ze nog.... de Nieuwleusenaren", door H.J. Meijerink.

* * * LETTERDOEKEN _________________________________________________________

Tijdens het Open Huis op 12 en 13 oktober van de verbouwde Rabobank aan de Raiffeisenstraat werd door medewerking van onze vereniging een 18-tal letterdoeken of ook wel merklappen tentoongesteld. Van deze letterdoeken hebben wij, in ruil voor de medewerking, dia's gekregen, die samen met de gegevens die de eigenaren ons gaven, de start vormen van het archief(je) dat we over dit onderwerp opzetten. Immers de letterdoeken geven altijd voorletters, jaartallen en andere belangrijke gegevens uit het leven van de maaksters. We denken dat er nog veel meer letterdoeken in de gemeente zijn die van belang zijn voor een stuk geschiedschrijving. Weet U iets, wilt U dan meewerken aan het verzamelen van de gegevens. Op de omslag één van de tentoongestelde letterdoeken, welke is gemaakt door Janna Snel toen ze 12 jaar was in 1857.

* * * Firma B.J. van den Berg _________________________________________________________

Firma B.J. van den Berg Rijwielhandel Den Hulst a.d. Dedemsvaart

Op de foto de eerste aanzet van hetgeen vandaag de Unikap rijwielfabriek is geworden. Oorspronkelijk woonde de familie Van den Berg aan de Dommelerdijk, waar ze een molen dreven. Toen in de eerste helft van de 19e eeuw de Dedemsvaart werd gegraven bouwden zij een losplaats aan het kanaal en werd een loods gebouwd voor de opslag van meel, kalk en andere bouwmaterialen. Daarna besloot de molenaar B.J. van den Berg ter plaatse een woonhuis met winkel te bouwen. Deze werden op 27 juni 1904 in gebruik genomen en vormen de oorsprong van het huidige bedrijf. In 1984 is het dus tachtig jaar geleden dat van hieruit de eerste fiets werd verkocht.

* * * HILLIGJE EN KOOP WITPEERD - WITPAARD _________________________________________________________ G. Kreule-Kok

Bij een oude foto Via zuster Dirksen kwam ik in het bezit van een oude foto van Nieuwleusenaren, waarvan ze niet wist wie dat waren. Na enig gepuzzel en het afleggen van een paar bezoekjes kan ik het volgende over deze berichten. Hilligje Witpaard, geboren 3 dec. 1835 te Nieuwleusen en dochter van Jan Witpaard en Fennigje Klumpjes trouwde op 3 okt. 1864 met Koop Witpeerd, geboren 27 aug. 1835 te Nieuwleusen en zoon van Koop Witpeerd en Hendrikje Ganzeboer. Ze waren de grootouders van Gerrit Jan Witpeerd die thans nog op De Meele woont en bijna 89 jaar is. Hij vertelde mij dat zijn grootvader, zijn vader en hij zelf naast werken op de boerderij o.a. gewerkt hebben bij station Dedemsvaart en de tijdelijke tram. Bij station Dedemsvaart kwam per schip turfstrooisel aan uit Klazienaveen (van het bedrijf W.H. Scholten). Deze moest gelost worden en over gebracht in de spoorwagens voor verder vervoer. Dit was een moeilijk en zwaar karwei en niet zonder gevaar. De turfstrooisel was tot grote balen geperst en moest over een smalle loopplank naar de wal worden gekruid. Ooit is hierbij iemand van de loopplank gegleden en verdronken in de Dedemsvaart. Als jongen van 16 jaar werd Gerrit Jan reeds ingeschakeld bij het werk. Dit was dus ± 1910. De verdiensten waren 12 stuivers per dag. Later werd dit geleidelijk wat verhoogd en liep het op tot ƒ 2,50 per dag. Ook is Gerrit Jan werkzaam geweest bij de aanleg van de tijdelijke tramlijn, die vanaf de Rollecate langs de brede wijk richting Nieuwleusenerdijk liep. Via deze tramlijn werd puin vanuit schepen in de Dedemsvaart vervoerd naar de Hessenweg en Hoevenweg, die met dit puin verhard werden. Jan Jonkers regelde het verkeer voor dit trammetje op de Nieuwleusenerdijk door met een vlag in de hand eventuele auto's tegen te houden. Door de Brede- of Kalkovenwijk werd per schip o.a. turf vervoerd, die uit Klazienaveen e.o. kwam. Vandaar ging het per boerenwagen verder of met kleine bootjes die door de sloten langs het Westeinde de Kerkenhoek konden bereiken. Na de ruilverkaveling is het nog maar moeilijk voor te stellen hoe deze "wieke" vanaf Rollecate westelijk langs de boerderij van (nu) Harm Prins en westelijk langs het Jachtlust ter hoogte van de Dedemsweg uitkwam op de Nieuwleusenerdijk.

* * * Krummels _________________________________________________________

Mevr. Hengeveld vond nog een stukje archief dat op grappige wijze het wisselen van bijna dezelfde achternaam in een familie aangeeft. Koop Witpaard: 20 jaar en landbouwer en zoon van Gerrit Jan Witpaard en Jennigje Witpaard trouwt op 27 - 09 - 1894 te Nieuwleusen met: Fennigje Witpeerd: 26 jaar en dochter van Koop Witpeerd en Hilligje Witpaard.

* * * Over namen en bijnamen _________________________________________________________ B.v.D.

Evenals elders in ons land woonden vroeger op Nieuwleusen (en waarschijnlijk nu nog wel) mensen die naast hun gewone naam nog een bijnaam hadden. Deze bijnaam kwam vaak van de achternaam van moeders kant. Door de samenvoeging met de achternaam van de nieuwe echtgenoot ontstond soms een woordcombi natie die prettig in het gehoor lag en de persoon en haar kinderen duidelijk onderscheidde van andere dorpsgenoten met dezelfde naam. Zo woonde iets ten oosten van de Kerkenhoek de fam. Van Spijker. De kinderen noemde men Spiekerpotties. Dit kwam omdat een voorvader/moeder Pot heette. Als men over Hendrik van Duren van naast de Union sprak, dan zei men Zwaank. Zo zijn er meerdere gevallen te noemen. Ene Hendrik Jan Schuurman noemde men Hendrik Jan Jeremias. Het is niet de bedoeling met het noemen van deze namen iemand of iemands familieleden te beledigen. Het zoeken naar de oorzaak is vaak interessant en het blijkt maar al te vaak dat voor het noemen van sommige bijnamen wel een reden bestond. Hieronder volgen enkele van de gebruikte bijnamen. Visscher - Brand. Voorouders van Jan Visscher (Dikke Jan) woonden op Rouveen. In het jaar 1813 huwde Claas Jan Visscher , smid van beroep, met Geesje Hendriks Brand. Borger - Wichers. Wicher was de voornaam van een der Borgers uit vroeger dagen. In die tijd was het gewoonte de voornaam van de vader mede te vermelden. Harm Wichers Borger is dus Harm, de zoon van Wicher. Zo langzamerhand verdween deze gewoonte, maar bij deze naam bleef men volhouden. Zo kan men in de burgerlijke stand van 1890 nog lezen dat ene Klaas Wichers Borgers huwde met Hendrikje Witpaard. Erg consequent was dat niet, want de vader van Klaas heette Jan Wichers Borger, zodat de eigenlijke naam dus Klaas Jans Borger had moeten zijn. De bijnaam Wichers is hiermee echter voldoende verklaard. Luten - Sok. Van oorsprong komt deze familie uit Friesland en later uit het merengebied bij Wanneperveen. In 1827 trouwt ene Gerrit Sok, zoon van Luite Simens Sok en Hendrikje Gerrits Knobbe met Annigje van Dijk. Deze Gerrit Sok huwt als weduwnaar in 1848, maar nu onder de naam "Gerrit Luiten" met Aaltje Brinkman en zes jaar later voor de derde maal met Hendrikje Bos. De naam Luiten verandert op de duur in Luten en de naam Sok hoort men nog maar sporadisch. Reurink-Oyers. Deze familie vinden we in het begin der vorige eeuw in Hasselt, waar een Gerrit Reurink trouwt met Lammigje Oyers. Twee zonen vestigen zich in Nieuwleusen als timmerman, trouwden aldaar en gebruikten, zelfs in officiële stukken, zowel de naam Reurink als Oyers. Zou er toch waarheid schuilen in het gezegde: "Als het kind maar een naam heeft", want erg nauwkeurig was men in de vorige eeuw beslist niet met het opschrijven van namen. Als er voor dit artikel belangstelling bestaat is er wellicht een vervolg mogelijk. Wie namen met bijnamen meent te weten, moet dit maar door geven. Misschien zijn er verbanden te vinden.

* * * O.L. School A - Oosteinde - 1904 _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Een schoolfoto van het Oosteinde uit 1904. De namen van alle leerlingen zijn bij de vereniging bekend. Dat valt erg tegen en de namenlijst lijkt ook niet bij deze foto te horen! Rechts op de foto meester Zoete, de eerste kassier van de Boerenleenbank. In het aanvangsjaar verdiende hij vijfentwintig gulden. Daarna was zijn jaarsalaris honderd gulden.

1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18

Klaas Mijnheer Dina Hofman Aaltje Oljans W.F.H. de Greef, onderwijzer

19   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34   35   36   37

* * * Eendenverkoop _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Een al erg oude foto van een verre voorvader van ons medelid Jan Groen, die met het paard voor de "brikke" boter en eenden naar Amsterdambracht. Staphorst had in het verleden veel eendenkooien. Ook op Nieuwleusener gebied lagen er twee: de Tolhuiskooi en de Roetenkooi. Deze "vogelcooije" verkocht Tijmen ter Linde, rentmeester van Klooster Dickninge in 1632 aan de Leusener Compagnie.

* * * De Rollecate _________________________________________________________ H. Veltmaat-Hegen

Velen van U zouden toch wel eens willen weten hoe de woningen van "De Rollecate" aan de Dedemsvaart vroeger bewoond werden en door wie. Dit artikel wil niet zeggen dat ik hier helemaal mee op de hoogte ben, maar door vaak een bezoek te brengen aan rijks- en gemeentelijke archieven is er toch een stuk inzicht verkregen dat voor velen van U zeker interessant zal zijn. Mede door de hulp van de bewoners van deze omgeving die vroeger onder "De Rollecate" gewoond en gewerkt hebben, ben ik in het bezit gekomen van vele duidelijke gegevens, die ik graag wil doorgeven aan 't Ni'jluusn van vrogger. Dat gemeentegrenzen vaak achter een bureau worden vastgesteld geeft dit stukje buurtschap wel heel duidelijk aan. In haar ontstaan een eenheid is het nu opgedeeld naar twee gemeenten. Om dit te illustreren is steeds de gemeente waartoe een gebouw nu behoort toegevoegd. Het grote huis - gemeente Nieuwleusen. In 1820 werd "het grote huus" - De Rollecate vanuit Vollenhove, waar het eerst werd afgebroken, naar Den Hulst verplaatst, door baron W.J. van Dedem; de oprichter van de Dedemsvaart. Het grote huis is tot in de jaren 1920 door de familie van de baron van Dedem bewoond geweest. In 1934 is het huis afgebroken om ruimte te maken voor de aanleg van een nieuw gedeelte van de provinciale weg. De villa - gemeente Staphorst. Op 1 sept. 1908 krijgt mr. W.J. baron van Dedem vergunning van B en W van Staphorst voor het bouwen van een "landhuis". Dit landhuis wordt nu bewoond door de fam. De Keijzer - Rollecaterweg 13. Dit gebouw moest volgens de bouwvergunning in februari 1909 geheel klaar zijn. Of dit inderdaad gebeurd is en door wie het gebouwd is weet ik niet. Ook over de periode van 1909 - 1913 is weinig bekend. Weet U misschien iets? In 1913, zo vinden we in akten, krijgt de Maatschappij "Rollecate" te Den Hulst aan de Dedemsvaart een vergunning voor het bouwen van een "bijgebouw" vast aan het hoofdgebouw. Kosten ƒ 5.000,--. Dit gebouwtje is in 1930 weer afgebroken. In dit bijgebouwtje bevonden zich een leslokaal, een leskeuken, een lokaal voor wasbehandeling en een berglokaal. Bovendien vond ik een akte welke verklaart dat de inspecteur van het Landbouwonderwijs als "'huurder" en de Maatschappij "Rollecate" - in deze vertegenwoordigd door mr. W.J. Baron van Dedem - als "verhuurders" overeen komen het huren en verhuren van: het huis met bijgebouwen, schuur en ± 40 aren grond gelegen op het landgoed "Rollecate", een en ander ten behoeve van de aldaar gevestigde Rijks Landbouwhuishoudschool. Ingang huur, voor zover het huis en grond betreft vanaf 1 mei 1913 en wat betreft het bijgebouw vanaf 1 september 1913. Op 20 september 1913 begon de tweejarige opleiding tot landbouwhuishoudlerares. Directrice was mej. Theda Mansholt. De school begon met 8 leerlingen en met 8 leerkrachten. De Bijhof - gemeente Staphorst. Dit was de rentmeesterswoning die in 1914 als pension door de huishoudschool in gebruik werd genomen. Later hebben er de families V.d. Hof en Prins gewoond. Thans wordt het huis bewoond door Familie Veltmaat (auteur van dit artikel). De Tuinmanswoning - gemeente Staphorst. Hier woont nu de familie Van Berkum. Het Koetsiershuis - gemeente Staphorst. Dit huis wordt nu bewoond door wed. Knol. De Veestal - gemeenten Nieuwleusen en Staphorst. Na verbouwing is dit een woonhuis geweest voor de families Steenbergen, Baltus en Ter Wee. Nu woont aan de zuidkant van het gebouw familie W. Schlüte - gem. Nieuwleusen en aan de noordkant familie J. van Dijk - gem. Staphorst. De Zuivelfabriek(?) - gemeente Staphorst. In 1909 werd er een stalgebouw met zuivellokalen voor 200 koeien gebouwd aan de Van Dedemsweg – hoek Schapendijk - gem. Staphorst. Thans is dit een bouwval, waarover later meer. (De fabriek van baron Van Dedem was van 1899 tot 1923 te vinden op de hoek van de Schapedijk en de Rollecaterweg.) (In dit gebouw was na de oorlog, tijdens de koude oorlog, een depot gevestigd met voertuigen en ander materiaal van de BB, Bescherming Burgerbevolking, met als vaste beheerder Klaas Wijbenga(1909-1992). Ook woonde er één of meerdere gezinnen in het vroegere kantoorgedeelte. Daarna een vestiging van Buisman Woninginrichting en tenslotte zijn er ook nu in 2019 nog verschillende bedrijven in het gebouw gevestigd.) Dit zijn enige gegevens over "De Rollecate", die in de gemeenten Nieuwleusen en Staphorst veel historie met zich mee heeft gebracht. Misschien mogen wij hier nog eens op terug komen.

Villa waarin het internaat van de Rijkslandbouwhuishoud- school "De Rollecate" aan de Dedemsvaart was gehuisvest.

* * * Gesprek met twee oude grasmaaiers _________________________________________________________ Freek Pereboom IJsselacademie

Tot kort na het tot stand komen van de Afsluitdijk gingen iedere zomer een groep mannen uit Nieuwleusen naar Urk om het grasland te maaien. In "Berichten van de IJsselacademie" stond een vraaggesprek met twee dorpsgenoten. Omdat weinig mensen dit tijdschrift lezen en het toch interessante gegevens over bewoners van ons dorp bevat, hebben wij gevraagd het hier nog een keer te mogen afdrukken. Op de foto's staan een aantal mannen waarvan we de namen graag zouden weten. Herkent U iemand, laat het ons dan weten. Die vrijdagmiddag 18 februari 1983 had ik een gesprek met Hendrik Brouwer en Jan-Willem Schuurman. De heer Brouwer is 80 jaar, de heer Schuurman 74. Het gesprek vond plaats bij de heer Brouwer, Burg. Backxlaan 45 te Nieuwleusen. Omdat het Urkers de heren vertrouwd was en zij er op prijs stelden Nieuwleusens te spreken, voerden we het gesprek in dialect en legden het vast op cassette. Wanneer het antwoord van beide heren gelijkluidend was dan wordt er na "Antw:" geen naam genoemd, wanneer zij in een antwoord van elkaar verschillen dan wordt de naam toegevoegd. Vraag: Wanneer waren jullie als maaiers op Urk en hoe vaak     zijn jullie daar geweest? Antw. Schuurman: Toen ik 19 was ben ik voor het eerst     meegeweest, dat moet ongeveer in 1926 geweest zijn en ik     ben een keer of zeven meegegaan. Met mijn 19 jaar was     ik tamelijk jong voor dat zware werk. Ik heb ook de laatste     keer meegemaakt, dat er door Nieuwleusense maaiers op     het eiland gemaaid werd. Antw. Brouwer: Ik was al in dienst geweest toen ik voor     het eerst meeging, Maar ik weet niet meer precies in welk     jaar dat geweest is, in elk geval in de jaren twintig en ook     ik ben zo'n keer of zeven meegeweest. Vraag: Het is bekend dat de banden tussen de Urker     boeren en de Nieuwleusense maaiers al heel oud zijn en     dat verschillende geslachten van vader op zoon op Urk     gemaaid hebben. Was dat in jullie families ook traditie? Antw. Brouwer: Ik weet, dat het inderdaad voorkwam,     maar in de familie van Schuurman en de mijne was het     geen traditie. Mijn vader heeft één keer op Urk gemaaid,     dat was echter nog voor mijn maaierstijd. Vraag: De leeftijd waarop iemand zich als maaier verhuurde     lag boven de 20 jaar. Hoe oud waren de oudsten? Antw. Schuurman: Midden vijftig, hoogstens tot ongeveer     60 jaar kon je het volhouden. Vraag: Wanneer viel de maaitijd op Urk precies en hoe     kwam het contact tussen de boeren en de maaiers tot stand? Antw.: Dat was meestal de week waarin de langste dag     viel. Vanuit Urk werd een paar maand voor de tijd naar     Nieuwleusen geschreven. Een zekere Klaas Spijker is     hier vele jaren de contactman geweest. Deze ging bij de     mensen in Nieuwleusen langs en nam ze aan. Verreweg     de meesten kwamen uit de gemeente Nieuwleusen, een     enkele net over de grens met Dalfsen, maar dat waren     uitzonderingen. Vraag: Hoe ging de reis naar Urk? Antw.: Op maandagochtend vertrokken wij om een uur     of zes met de fiets naar Kampen, daar kwamen wij     tussen negen en tien uur aan en stalden onze fietsen.     Wij namen zelf ons maaigereedschap mee: de zeis, de     stok waaraan hij bevestigd is en het haargerei om de     zeis mee scherp te maken. Dit haargerei bestaat uit     een hamer en een haarspit. De boot vertrok om een     uur of tien en even voor de middag kwamen we dan in     de haven van Urk aan. Daar stond veel volk om ons     op te wachten en wij weten nog dat de kinderen dan     zongen: Maaiers! Maaiers, koppensnaaiers! En dat     refrein werd dan eindeloos herhaald. Op de kade     werden wij verwelkomd door een ontvangstcomité van     de hooilanders, dat ons naar onze kosthuizen bracht. Vraag: Bij wie werden jullie ondergebracht? Antw.: Soms bij degenen voor wie wij moesten maaien,     soms werden we bij anderen uitbesteed. Vraag: Herinneren jullie nog namen van mensen bij wie     jullie in de kost zijn geweest? Antw.: Wij herinneren ons slager Jan Pasterkamp, bakker     Evert Nentjes, Kotteman en Hakvoort. Schuurman: Bij Pasterkamp kreeg je de eerste middag wel     eens een borreltje voor het eten. Vraag: Gingen jullie na de "kost" meteen naar het land? Antw.: Jazeker. Wij werden op het hooiland in ploegjes     verdeeld en kregen aangewezen welk stuk wij moesten     maaien. Deze stukjes land waren afgezet met paaltjes     waar tussen touwtjes gespannen waren. Op die paaltjes     stonden merktekens, maar het was voor ons een raadsel     hoe de boeren precies wisten waar de paaltjes gezet     moesten worden. De Urker boeren maaiden zelf niet     mee, maar zij letten wel goed op om het gemaaide     gras aan de rand van hun stukje land naar zich toe     te harken. Vraag: Als een ploegje maaiers een stukje land klaar     had, moest dat groepje dan samen met andere maaiers     een nieuw stuk doen? Antw.: Je bleef zo lang mogelijk met het zelfde ploegje     werken. Alleen het gemeenteland, dat altijd als     laatste gemaaid werd, werd gezamenlijk bewerkt. Vraag: Hoelang duurde de maaitijd? Antw.: Wij begonnen op maandagmiddag en meestal     was het werk vrijdagsavonds af. Wij hebben het     ook een keer meegemaakt, dat we pas zaterdags     tegen een uur of twaalf de zaak geklaard     hadden. De boeren hadden namelijk het land     bemest met compost waarin nogal wat troep zat.     Daardoor werden onze zeisen snel bot, zodat     wij ze om de haverklap moesten scherpen. Vraag: Hoe waren de werk- en schafttijden? Antw.: Wij stonden om 4 uur op en gingen dan zo     snel mogelijk naar het land. Tegen 8 uur bracht     men koffie en brood, later in de ochtend weer     koffie. Voor de middagpot gingen we naar onze     kosthuizen. 's Middags kregen we weer koffie     op het land en om een uur of zes werd ons     avondbrood gebracht. Wij bleven tot zonsonder-     gang door werken. Vraag: Hebben jullie op Urk weleens dikkoek gegeten? Antw. Brouwer: Ik herinner mij dat ik dat weleens     gegeten heb. Over het algemeen was het eten goed.     Ik weet ook nog wel dat wij vaak krentebolletjes     bij de broodmaaltijd kregen. Vraag: Was er na het werk 's avonds nog een beetje     tijd voor ontspanning? Antw. Schuurman: Voor ontspanning was geen tijd.     Je had je rust hard nodig. Ik heb weleens met een     schipper 's avonds laat aan boord zitten praten.     Dat kon eigenlijk niet, want om 4 uur moest ik er     weer uit, maar als je jong bent doe je zoiets. Vraag: Hoe was de slaapgelegenheid? Antw.: Wij hebben niet altijd in ledikanten geslapen. Bij     Klaas van Urk sliepen we meestal een man of tien op de     zolder.Je kreeg dan lakens, dekens en een kussen en zo     moest je je redden. Pyjama's had je in die tijd niet,     dus 's avonds trokken we alleen onze sokken en boven-     goed uit en dat sliep best. Vraag: Hoe was de kwaliteit van het gras op Urk? Antw.: Goed, zelfs beter dan in Nieuwleusen, want hier heb     je zandgrond en op Urk kleigrond. Vraag: Hoeveel verdienden jullie? Antw.: De man ƒ 30,--. Het maakte niet uit of het werk     vrijdag al klaar was of pas zaterdagochtend.Wanneer     één van de maaiers een halve of een hele dag ziek     was dan gingen de anderen als het moest wat eerder     naar het land en werkten eventueel ook wat langer door.     Iedereen die meeging kreeg zijn ƒ 30,--. De bootreis     heen en terug werd door de hooilanders betaald. Vraag: Wat deden jullie als het erg slecht weer was? Antw.: Als het even kon werd er gewoon doorgewerkt.

            Maaiers temidden van Urker kinderen

Wij herinneren ons dat we één keer een dinsdagmorgen     niet hebben gewerkt, omdat het zo geweldig stormde dat     men bang was dat het hooiland onder zou lopen. Het was     nog voor deAfsluitdijk was aangelegd. Er waren veel     takken van bomen gewaaid. Aan het eind van de morgen     bedaarde de storm en 's middags zijn we weer naar het     land gegaan. We hebben die ochtend maar wat door het     dorp gekuierd, uitslapen was er niet bij. Vraag: Kwamen de mensen uit Nieuwleusen alleen om te     maaien of ook wel om mee te helpen het hooi binnen te     halen? Antw. Schuurman: Ik ben één keer langer gebleven om te     hooien. Bij mijn weten bleven meestal een man of vier om     bij het hooien te helpen. Vraag: Is er wel eens één van de maaiers op Urk blijven     hangen doordat hij verkering had gekregen met een meisje     van het eiland? Antw.: Nee, voor zover wij weten is dat nooit gebeurd. Vraag: De komst van de maaiers was een feestelijke     gebeurtenis, hoe was jullie vertrek? Antw.: Als wij zaterdagsmiddags om 2 uur met de boot naar     Kampen vertrokken dan waren er veel minder mensen dan     bij onze aankomst. Met een voorspoedige reis waren wij     aan het begin van de avond weer in Nieuwleusen. Vraag: Hoe herinneren jullie de maaitijd op Urk? Antw.: Wij hebben een heleboel zweetdruppels op Urk     achtergelaten, want wij moesten er hard werken en niet     alle maaiers waren even handig met de zeis. Brouwer: "Je mozzen nog wel een beetien met de zeisen     geword'n kunn'n, anders had je het aan de broek." Al met al herinneren wij ons de maaitijd als een gezellige tijd, de verdiensten waren goed en we mochten graag op Urk zijn.

            Colofon uitgaven 1983


            Uitgaven van 1984


Jaargang 2 nummer 1 maart 1984

* * * NI'JLUUSN VAN VROGGER ______________________________________________________ Historische vereniging in gemeente Nieuwleusen Kwartaalblad voor de geschiedenis van Nieuwleusen (Volledige colofon als afbeelding aan het eind van iedere jaargang)

* * * Van de Redactie _________________________________________________________

Een nieuwe lente, een nieuw geluid. Een (ver)nieuw(d) bestuur, een (ver)nieuw(de) redactie en weer een nieuw blad. Er is veel nieuw in 1984, het tweede jaar van onze historische vereniging. Over de samenstelling van het bestuur leest U meer in de rubriek verenigingsnieuws. De redactieleden mevrouw Bartels en de heer Schoemaker gaven te kennen wegens drukke werkzaamheden geen tijd meer voor de samenstelling van dit blad te kunnen vrijmaken. Hoewel we dit betreuren, menen wij toch hun besluit te moeten respecteren. We hebben de heer J.W. de Weerd bereid gevonden één van de opengevallen plaatsen te bezetten, met hem hopen wij voor U een interessant blad te maken, maar.....dit kan niet zonder U. Bijdragen van leden zijn, voor een vereniging als de onze, van groot belang en de redactie meent dan ook nogmaals een beroep op U te moeten doen. Notities, ook al vindt U ze zelf minder belangrijk, zijn voor anderen vaak erg interessant en vormen meestal een klein stukje in de grote legpuzzel van de historie. Foto's maken een verhaal extra aantrekkelijk. Helaas is er nogal eens gebrek aan beeldmateriaal. Ook hiervoor menen wij een beroep op U te moeten doen. We denken dat er in veel kasten, laden en dozen nog wel een foto te vinden is. Wanneer U het ons even laat weten, noteren we dat en kunnen wij in voorkomende gevallen daar gebruik van maken. Voor U ligt thans het eerste nummer van de tweede jaargang. De redactie heeft z'n best gedaan om een zo aantrekkelijk en gevarieerd mogelijk geheel te maken. We kunnen slechts hopen dat het bij U in de smaak valt.

* * * VERENIGINGSNIEUWS _________________________________________________________

Met het passeren van de statuten van onze vereniging, in de laatste maand van 1983, voor de notaris, is het stadium van een vereniging in oprichting achter de rug en heeft "Ni'jluusn van vrogger" een officiële status verkregen. Dit maakte het nodig dat er een definitief bestuur gekozen moest worden. Deze bestuursverkiezing vond plaats in de vergadering van 24 januari jl. en resulteerde in de herverkiezing van 4 leden van het voorlopige bestuur, te weten de heer H. Schoemaker als voorzitter, de heren A. Kreule (secretaris) en R.J. Klijn (penningmeester) en mevr. G. Hengeveld. Als vijfde bestuurslid werd de heer J. Prins gekozen. In dezelfde vergadering werd gesproken over werkgroepen. Dit resulteerde in de instelling van twee werkgroepen, waarvan de werkgroep "merklappen en letterdoeken" zich zal bezighouden met het opsporen en documenteren van letterdoeken. Als contactpersonen treden op dc dames Spijker en Kreule. Namens hen willen wij U oproepen letterdoeken beschikbaar te stellen, of hierbij te bemiddelen, om er voor het archief van de vereniging een dia van te laten maken. De werkgroep "genealogie", met mevrouw Hengeveld als contactpersoon, gaat zich bezighouden met het onderzoek naar de Nieuwleusener voorouders. Voorts onthulde de heer Schoemaker die avond de door hem op schaal nagebouwde havezathe Oosterveen en vertelde hij daarbij iets over de geschiedenis van het gebouw. In artikelen schonken de Zwolse en de Meppeler Courant aandacht aan deze unieke maquette. Het eerste jaar van het bestaan van "Ni'jluusn van vrogger" werd afgesloten met een ledenaantal van 105. Inmiddels zijn we de 120 overschreden. Het stemt tot voldoening, dat reeds zoveel mensen de weg naar de vereniging konden vinden. Wij hopen dat het aantal leden de komende tijd nog verder zal toenemen. Voor de uitbouw van onze vereniging is dit onontbeerlijk.

* * * EEN BIJBEL UIT 1847 _________________________________________________________

Henk van Duren Klzn. uit Canada, wiens speurwerk er mede toe heeft bijgedragen dat het artikel in het septembernummer van de eerste jaargang van ons blad tot stand kwam, heeft onlangs weer een bezoek aan Holland (Michigan) gebracht. Hij maakte daar kennis met een zekere Edward Prins die vertelde dat zijn voorouders in 1876 van Hoogeveen naar Michigan waren geëmigreerd. Deze Prins had een zwager met de naam Van der Haar en hij toonde een heel oude bijbel die eens toebehoorde aan Hendrikjen de Weerd, dochter van Albert de Weerd en Jentien Stolte. Zij maakte aantekeningen voor in haarbijbel. De foto toont enkele aantekeningen die haar tweede huwelijk betreffen. Kort na de aankomst in Amerika in 1847 was haar eerste eehtgenoot overleden. Zij hertrouwde op 7 mei 1848 met Wouter van der Haar. Van hun kinderen overleden er enkele op jeugdige leeftijd.

* * * OVER NAMEN EN BIJNAMEN II _________________________________________________________ B.v.D.

Hoewel het niet als een wet van Meden en Perzen beschouwd kan worden, d.w.z. een vaste regel waarvan niet kan worden afgeweken, is het toch wel vrij zeker dat door middel van gegevens uit de burgerlijke stand meestal een oplossing wordt gevonden voor de bijnaam die aan iemand is gegeven. In ons vorige artikel behandelden wij de namen met toenamen Visscher - Brand, Borger - Wichers, Luten - Sok, Willems - Snor(re) en Reu rink - Oijers. Verder hadden wij het over de Spieker potties. De oplossing hiervan is simpel, Van Spijker huwt met Pot. Heel vaak is de oorzaak van zo'n naam terug te vinden in de geslachtsnaam van de moeder enz. In gedachten de namen van oude Nieuwleusenaren langs gaande, vinden we nog het volgende: JAAP VAN DALFSEN Wie heeft deze nijvere postbode in Den Hulst niet gekend? Zijn eigenlijke naam was Jacob Borger. Mevrouw Klinge, een kleindochter, heeft ons bij het zoeken naar deze bijnaam een heel eind geholpen. Haar overgrootvader Hendrik Jan Borger was gehuwd met Margje Zomer, dochter van Jacob Zomer en Niesje Tuin. De vader van Hendrik Jan Borger was Klaas Burger (later Borger), boerenknecht onder Dalfsen, zoon van Hendrik Burger en Gerritdina Benne. Hij was gehuwd met Jentje Veijer, dochter van Berend Veijer en Jantje Klein. Jaap zijn grootvader kwam dus uit Dalfsen en de rest is wel te raden. BOTTERMAN - JAN THIJS Met deze naam ging Jan Thijs Klein door het leven. Hij was een zoon van Jan Thijs Klein en Jentje Boter man. Boter is in het dialect botter en klinkt helemaal niet onaardig. KAPPERS - GEESE Ze woonde in Den Hulst. Steevast elke zondagmorgen kon men deze flinke vrouw naar de kerk zien stappen in gezelschap van haar dochter Gerritdina en haar schoonzoon Gerrit Jan Gerrits. Kappers Geese was gehuwd met Jan Kappert. Haar meisjesnaam Geesje Timmerman was slechts bij weinigen bekend. KATOELE - PATER In het jaar 1850 trouwde ene Jan Katoele, zoon van Jan Katoele en Jantje Reuvers, met Hendrikje Jansen Pater, geboren onder Staphorst en dochter van Gerrit Jansen Pater en Geesje Duurkoop. Deze Jansen Pater is vermoedelijk kastelein geweest in Den Hulst of omgeving. HENDRIK VAN DUREN - PAANDERTIEN Zowel de moeder als de grootmoeder heetten Janna Pander. Van het geslacht Pander kwamen een zoon Arend en verder vrouwelijke nakomelingen. Deze Arend kreeg in zijn huwelijk met Willempje Borger slechts dochters, dus komt de naam Pander in Nieuwleusen niet meer voor. Nogmaals, het is niet de bedoeling familieleden van betrokkenen te beledigen. Mocht dit zo opgevat worden, dan gaarne onze excuses. Wie meent nog namen met bijnamen, waarvan de herkomst naar alle waarschijnlijkheid is vast te stellen, te weten uit Nieuwleusen of naaste omgeving, kan dit ten allen tijde doorgeven aan de redactie.

* * * TEVREDEN _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Een gezellige vertel- en schrijfwijze had mevr. Bosch - Bruist. Onderstaande heeft naar onze mening betrekking op een familie Schutte. Het kerkje der Oud-Gereformeerde Gemeente is in de volksmond nog vaak "Schutten kerkien". Naast ons woont in een klein huisje een timmermansknecht met zijn vrouw en kind. Knappe, vlijtige mensen. Hun kindje is een aardig meisje van vijftien maanden. Op zekere avond komen wij laat terug van een wandeling. 't Is bijna donker en als wij de kleine woning passeren komt daar juist de timmerman aan met de bak vol gereedschap op zijn rug. Moeder hoort zeker zijn voetstappen op het bruggetje, want met haar kindje op de arm komt ze de deur uit. "Ja, doar is vader. Dag Jentien mien maagien, bin ie doar", dit tegen de kleine en Jentien kraait het uit van de pret. Dan verder: "wol ie bi'j mi'j komen mien maagien, ja mar vader hef zo'n zwoare bak op de rugge, is 't niet Jentien?" Tot zijn vrouw zegt hij op dezelfde opgewekte toon: "kom Griet, loa'w ien huus goan, mi'j lust wel wat uut de schöttel." En daar gaat het drietal de woning binnen; de deur blijft open. Daar staat de kleine klap tafel met het bescheiden hanglampje helder brandend er boven. Op de tafel een dampende schotel en een klein pannetje er naast. Moeder zet de kleine in de kinderstoel en vader is naar het achterhuis gegaan, komt dan weer binnen met glimmend gezicht en natte haren en neemt gauw een brokje kam dat op een hoekje van de schoorsteenmantel ligt. Ziezo nu aan tafel, maar eerst buigen de ouders het hoofd. Amen. Amen, zeg ik hen zacht na. Zo zij het leven van de handwerksman. Zullen die lieden gelukkiger zijn als ze in het bezit zullen zijn van meer rechten zogenaamd, ais het volbrengen van hun dagelijkse taak hen zo tevreden maakt?

* * * DE SMEDERIJ VAN VROEGER _________________________________________________________

Eén van de uitstervende beroepen in ons dorp is de smid. Om toch weer iets van dit in herinnering te roepen, laten wij dit verhaal volgen. Rond de eeuwwisseling bestonden er op het platteland verschillende smederijen. Het waren meestal kleine bedrijfjes met een klein inkomen, waarvoor veel zwaar werk gedaan moest worden. Bij de zomerdag werden er dagen gemaakt van zes uur 's morgens tot n egen uur 's avonds. De gereedschappen van een smid waren: aambeeld, hamer, voorhamer, tang en smidsvuur. Het vuur werd aangeblazen door een blaasbalg. Deze bevond zich op de zolder en werd door middel van een ketting gebruikt. Gezien het gereedschap waar ze over beschikten, hadden de smeden een grote vaardig heid. Het beslag van boerenwagens werd geheel met de hamer gemaakt. Ook werden ploegen, eggen, spijkers, schoppen en bijlen in de smederij gemaakt. De smid was vaak ook hoefsmid. De paarden werden dan van hoefijzers voorzien en dat gebeurde in de hoefstal. De ijzers werden ook in de smederij gemaakt. Bij de winterdag moesten ze worden beslagen met winterbeslag. Dat waren ijzers voorzien van vier gaten waar dan proppen in geslagen werden. Dit was om de paarden niet uit te laten glijden als er ijs en sneeuw lag. Ook werden in de smederij vaak de laatste nieuwtjes verteld en werden er grappen en moppen verhaald, waardoor het er vaak erg gezellig was. Eén van deze grappen willen wij U niet onthouden: Een timmerman stuurde zijn knecht met een briefje naar de smid, waarop stond wat hij moest halen. De knecht kon niet lezen, dus wist hij niet wat er op het stukje papier stond. De smid las het briefje en vroeg: "moet je alles hebben wat er op staat?" "Ja", zei de knecht. Toen hij weer terug kwam, zei hij tegen zijn baas: "hij wou mij ook nog een klap geven." Maar wat was het geval? De timmerman had op het papiertje gezet: geef hem maar een flinke oorvijg. foto: mevr. Knol - Westerveen Hier zien we de smederij met de hoefstal van Westerveen in de Kerkenhoek. De hoefstal is verdwenen, maar de ramen zijn nog dezelfde. DE HOEFSTAL. Het beslaan van paarden gebeurde meestal niet in de smederij, maar buiten in de zogenaamde hoefstal of travalje (afgeleid van het Latijnse trepalium, een van drie balken gemaakt folterwerktuig). Soms stonden ze geheel vrij. Er waren er ook die alleen maar een dak hadden; anderen waren aan één kant open en boden dus meer beschutting. De hoefstal van Westerveen was ingericht om één paard te stallen. Aan beide kanten had de smid zijn werkruimte. Op de foto is duidelijk de oorzaak van het verdwijnen van de travalje te zien; door de aanschaf van auto's en tractoren werden de paarden afgedankt.

* * * KATJA'S JEUGD _________________________________________________________ G. Kreule - Kok

Nieuwleusen is tot op heden niet bekend geworden door schrijvers van literatuur met een grotere dan lokale betekenis. Ook het boekje dat ik van mevrouw Annema ter lezing kreeg, geschreven door een oud-plaatsgenote, valt onder deze categorie. De schrijfster heeft haar levensloop op schrift gesteld en in boekvorm uitgegeven met als titel: "Katja's jeugd." Het betreft hier mevrouw Klaasje Jonkers (Katja), geboren op de Meele omstreeks 1900, dochter van Gerrit Jan Jonkers. Ze was eerst gehuwd met Gerrit Roozeboom (Gerrad Verboom in haar boekje) en later met B. Kuus. Toch is het voor leden van "Ni'jluusn van vrogger" en andere belangstellenden wel interessant om van dit boekje kennis te nemen. Mevrouw Annema geeft er een beschrijving bij met de werkelijke namen van de in het boek genoemde personen, waardoor het voor de Nieuwleusener lezers veel meer gaat spreken. Een belevenis uit de periode in het leven van "Katja", toen ze met haar man op de Kievitshaar woonde, volgt hieronder. Zoals we eerder uit beschrijvingen van o.a. mevr. Hengeveld en de heren Sterken, de Weerd en Piel mochten vernemen, gold de Kievitshaar vroeger als een oord veraf gelegen van de bewoonde wereld, te midden van een zandwoestijn. * * * Op een dag kwam Verboom vroeg thuis want er was een varken dat naar biggetjes verlangde, dus moest hij naar de beerhouder en die woonde 2 uur lopen bij hun vandaan. En al maar wegen door de woestijn van dat mulle stuifzand. Het was 6 uur toen Verboom met het varken vertrok en om tien uur kon hij terug zijn, dan was het nog licht. Vrouw Verboom zei nog eens denk er goed om hoor, want er lopen hier honderden wegen, dat je niet verdwaald. O nee vrouw, wees gerust, ik ben om tien uur wel weer thuis. En dat werd dan afwachten, het was wel prachtig weer, maar toch had vrouw Verboom bange vermoedens. Maar ze had nog wel wat werk en dat scheelde nogal weer. De volgende dag was het zondag en dan zou vader komen. Om 8 uur kwam een buurvrouw bij vrouw Verboom. Ja ze hadden een baby gekregen en dat wist vrouw Verboom ook wel. Maar ze kwam vragen of vrouw Verboom hun kind wel in de kerk wou brengen want het moest gedoopt worden en vrouw Verboom was de jongste vrouw van de hele buurt. O ja hoor, dat wilde ze graag doen, zei ze. En al pratende was de tijd gauw voorbij gegaan en er werd afgesproken dat een week later hun kind gedoopt zou worden. En toen vertrok de buurvrouw weer. De 2 kindertjes sliepen heerlijk. Maar toen de klok 11 uur sloeg en Verboom nog niet met het varkenthuis was werd ze erg angstig en dacht er is wat mis. Maar ze kon niets doen. Toen het 12 uur was kwam broer Wim thuis en hij zag dat er wat niet in orde was. Maar hij troostte haar met te zeggen dat Verboom in geen zeven sloten tegelijk zou lopen, maar sloten waren er wel en hele brede als hij daar in kwam zou hij zeker verdrinken, dacht vrouw Verboom. Het werd 1 uur, half 2 en geen Verboom. Toen dachten broer Wim en Katja, wij zullen de stormlantaarn hoog in de boom hangen, zodat hij op het licht kon afkomen. En toen de lantaarn in de boom hing gingen allebeide heel hard roepen Gerrad - Gerrad, maar alleen de echo gaf geluid terug. Het werd steeds angstiger en broer Wim wist nu ook wel dat er wat gebeurd moest zijn. Om 2 uur was Katja ten einde raad en liep als een bezetene naar buiten, begon heel hard om Gerrad te schreeuwen en nog eens schreeuwde ze, totdat ze meende dat hij terug riep. En ja hoor, broer Wim hoorde het goed en zei toen, hij komt er aan zus. Wat was Katja toch gelukkig, nou zou hij gauw thuis zijn, dacht ze. Toen het bijna half 3 was stond Gerrad weer in huis, nat tot z'n knieën toe. Maar zei Katja, waar is het varken. O, die kon niet meer lopen. Maar eerst droge kleren aan dan zal ik het wel vertellen. Toen hij droge kleren aan had kwam er een groot verhaal. Gerrad had de verkeerde weg ingeslagen, zodat hij steeds verder van huis ging in plaats weer terug. Het varken kon niet meer lopen zodat hij bij de dichtst bijzijnde boerderij de mensen uit hun slaap had gewekt en die vertelden hem dat het varken maar even op een kleine wagen naar de schuur gebracht moest worden en dat Verboom hem dan de volgende morgen maar moest komen halen. Nog nooit hadden broer Wim en Katja zo gelachen als toen. En Gerrad, hoe moe hij ook was, lachte ook mee. Het was intussen al half 3 geworden. Als Gerrad de volgende morgen vroeg het varken wilde halen kon hij nog wel een paar uur slapen dus gingen ze maar gauw naar bed toe. Maar Katja kon heel niet slapen. Eerst de hele avond in angst gezeten en nu Gerrad dan eindelijk thuis was gekomen maar zonder varken, dat ging Katja boven haar verstand. Wat was er in hun huwelijksleven toch al veel gebeurd. De volgende morgen was Gerrad al weer vroeg opgestaan om het varken te halen, twee uur lopen heen en twee uur terug. Maar Katja was heel gelukkig dat er niets ernstigs was gebeurd. Maar ze dacht in haar eentje aan dat mooie vers van: "Op de grote stille heide dwaalt de herder eenzaam rond". Gerrad was dan wel geen schaapherder maar was toch echt verdwaald. Daar kwam vader binnen. Hij bracht chocolade mee voor de kleine Jan. Toen vroeg hij, waar is Gerrad? En Katja vertelde hoe ze in angst had gezeten de vorige dag. En dat Gerrad zonder het varken thuis was gekomen want die kon niet meer lopen en mocht daar 's nachts bij een boer blijven in de schuur. En nou is hij het varken halen zei Katja. Vader zat stomverbaasd te luisteren. Maar wat hij daarop antwoordde zal Katja nooit meer vergeten. Broer Wim was intussen ook uit zijn bed gekomen en begon weer te lachen. Even later gingen ze naar buiten om te kijken of Gerrad er aan zou komen. Ja hoor, heel in de verte kwam hij er aan. O wat was het toch een grote wereld. Uren moest je gaan voor je in de bewoonde wereld was. Even later lag het varken weer in zijn eigen hok. En vader zei, hij kan wel eens een mooi toompje biggetjes geven en ze moesten er allemaal weer heel erg om lachen. Dat Gerrad zo'n groot avontuur had beleefd op de grote stille heide, een woestijn waar maar zes gezinnen woonden. * * * Inmiddels is een exemplaar van dit boek in mijn bezit en ik wil het graag uitlenen aan belangstellende leden van "Ni'jluusn van vrogger".

* * * VARIA _________________________________________________________

Helaas zijn er in het vorige nummer enkele fouten ge- slopen. Op blz. 54 regel 6: Harm Prins i.p.v. Jan Prins Op blz. 55 regel 19; Luten - Sok i.p.v. Luten - Kok Op blz. 58 regel 21; 1820 i.p.v. 1920 Op blz. 59 regel 33: Baltus i.p.v. Balder (Deze fouten zijn in de tekst hersteld.) * * * Heeft U de contributie voor 1984 al betaald? * * * Volgende ledenvergadering woensdag 9 mei om 8.00 uur 's avonds in het verenigingsgebouw bij de geref. kerk.

* * * DE "BAK" VAN NI'JLUUSN _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Deze foto is genomen achter de tegenwoordige burgemeesterswoning. Hierop staan burgemeester Bosch Bruist met echtgenote en twee dochtertjes. Een probleem voor ons was het stenen gebouwtje met de gekartelde bovenrand. Ons medelid Vloedgraven loste het op met de woorden: "dat moet de bajes geweest zijn. Wij hadden op Staphorst ook zoiets. De bekende koopman Kloas had er weer eens onderdak gevonden. Hij nam wat tegels uit de vloer en begon met de handen te graven. Broer Ap verleende hem aan de buitenkant assistentie en de volgende morgen was Kloas vertrokken." De voorzitter vertelde ons nog een gezegde van veldwachter Holties: "nu heb ik een zingende kanarie in de kooi." Een Nieuwleusenaar die hij daar onderdak had gegeven zong met galmende stem: "Als ik omringt door tegenspoed...."

* * * DE LEVENSBOOM I _________________________________________________________ A. Sch.-Y.

Al eeuwen is de boom het symbool van leven en dood. Vandaar dat vroeger bomen vereerd werden: - Perzische koningen lieten oude platanen versieren met   gouden kettingen; - Germanen eerden de Alvader in oeroude eiken; - Boven Keltische graven stond de taxus als scherm; - 15 december tot 15 januari midwinterzonnewendefeest,   gesymboliseerd in de eeuwig groene Joel of levensboom   (gekerstend - kerstboom); - Op letterdoeken komt vaak een boom voor   (stamboomonderzoek). Karel de Grote verbood de heidense boomverering. Het symbool voor groei en leven in vruchtbaarheid is gebleven. Boven vele voordeuren vindt men een levensboom, gemaakt van smeedijzer of soms van hout en in ons dorp alle wit geverfd. Na vier zondagmiddagen fietsen hebben we er in ons dorp nog 12 geteld en wel op de volgende adressen: Oosteinde 41 en 59, Oosterveen 69 en 79, Neurinkweg 2, Bosmansweg 7, Backxlaan 16, Hulstkampenweg 9, Jagtlusterallee 5, Meeleweg 48 en 79 en aan de Noordelijke Ruitenweg. Zijn we er één vergeten, geef dit dan s.v.p. aan ons door. Weet iemand wie de levensbomen maakte of waar ze gemaakt werden? De dorpssmid bv. of in Zwolle? Verdere gegevens zijn van harte welkom en bij voorbaat hartelijk dank. Bron: D.J. Prins, De oorsprong van de levensboom           (februari 1982). * * * Maart roert zijn staart. April doet wat hij wil. In mei leggen alle vogeltjes een ei.

* * * DE LEVENSBOOM II _________________________________________________________ J. W. de Weerd

In het voorgaande artikel wordt vraag gesteld wie de levensbomen maakte en waar dit gebeurde. Alvorens hierop in te gaan, willen we eerst iets zeggen over de oorsprong. De huizen zagen er in vroeger dagen anders uit dan tegenwoordig. Vooral op het platteland waren de ge bouwen erg sober. Dit kon ook moeilijk anders, omdat de levensstandaard dit niet toeliet. Veel boerderijen waren niet meer dan een stal met een al dan niet afgescheiden woongedeelte. In de loop van de jaren werd het iets beter en mede onder invloed van ambachtslieden en edelen, wilde men hier en daar wel eens een versiering aanbrengen. Deze versieringen ontstonden in de eerste plaats op nuttige en in het oogspringende dingen. Zo werd de deurklink sierlijker, bracht men een rozet op het muuranker aan en ontwikkelde de spijl in het bovenlicht van de voordeur zich ongeveer in het midden van de 18e eeuw tot een sierlijk ornament. Omdat het te ingewikkeld werd ze van hout te maken, veranderde het materiaal in ijzer. In mallen kon men gedetailleerde ornamenten makkelijk gieten. Dit gebeurde vooral in de Achterhoek waar een groot aantal ijzergieterijen gevestigd was. Deze bedrijven hadden catalogi waarin de leverbare artikelen stonden. De timmerman / aannemer kon zodoende rechtstreeks bij de fabriek bestellen. Oorspronkelijk sprak men dus van bovenlichtornament. In de jaren 30 van deze eeuw stond de volkskunde onder invloed van Duitse volkskundigen. Zij trachtten veel te verklaren als zijnde oorspronkelijk afkomstig van de Germanen. Hoewel de geschriften van deze Duitse volkskundigen later zijn verboden, is er toch veel zo ingeburgerd dat het thans algemeen gebruikt wordt. Zo kreeg het bovenlichtornament de benaming levensboom, hoewel het dat niet is.

* * * OP JACHT _________________________________________________________

Foto: H. Brinkman (± 1927) Op deze foto zien wij enkele jagers op jacht in het Katoelenveld. Dit veld lag tussen de Kringsloot en de Kampenweg en naast de Brouwersweg. v.l.n.r. Paul Withaar, schilder. Hij woonde waar nu garage Stolte is. In het midden Gerrit van der Kolk. Hij was keuterboer en woonde in het Oosteinde aan de westkant van het Chinees restaurant. Van hem is bekend dat hij graag een borreltje dronk. Zo ook eens op een zaterdagavond toen veldwachter Holties hem in de bak had gestopt. Maar het duurde hem te lang voor hij weer vrijgelaten werd. Daarom maakte hij nogal veel kabaal en bleef maar roepen: "lk mut naor huus soep koaken, want Krikkien (dat was zijn vrouw) mut naor de karke." Naast hem Willem Brinkman, wonende aan de Backxlaan tussen vrachtrijder Runhard en horlogerie van de Bosch.

Jaargang 2 nummer 2 juni 1984

* * * NI'JLUUSN VAN VROGGER ______________________________________________________ Historische vereniging in gemeente Nieuwleusen Kwartaalblad voor de geschiedenis van Nieuwleusen (Volledige colofon als afbeelding aan het eind van iedere jaargang)

* * * Van de Redactie _________________________________________________________

De voorjaarsmarkt is weer voorbij. Het was een drukte van belang en vooral de kraam van onze vereniging werd druk bezocht. Onze in klederdracht gehulde "vrouwluu" hadden het "zo drok as een boer ien 't heujn". De oude foto's met de onbekende personen trokken veel bekijks en er zijn aardig wat namen boven water gekomen. Het onbekende voorwerp is echter nog steeds onbekend. We komen hier een volgende keer op terug. De voor- en najaarsmarkt kennen we van de laatste paar jaar, maar vroeger had men ook reeds een Hulst-markt. In de Steenwijker almanak van 1931 staat vermeld dat er in Den Hulst op 14 en 28 april en op 27 oktober een veemarkt zal worden gehouden. Deze zomer staat in het teken van het 175-jarig bestaan van de Dedemsvaart. Tegen deze achtergrond is dit nummer samengesteld. Het bevat diverse artikelen en foto's die betrekking hebben op of verband houden met het kanaal. Zo treft U o.a. de letterlijke tekst aan van het contract dat de heer Van Dedem sloot met de aangelanden in Nieuwleusen en maken we met Jacob van Lennep een tocht door deze omgeving. Verder blikken we, door middel van de foto hieronder, even terug naar het 100-jarig bestaan van het kanaal. Ter gelegenheid van dit eeuwfeest werd een optocht georganiseerd waaraan ook versierde fietsen hebben mee gedaan. Op de foto (in bezit van de fam. Schoemaker zien we links W. Ennik met "leve de scheepvaart" en rechts H. Ennik met een ophaalbrug voor op de fiets. De jongeman in het midden is de later naar Amerika geëmigreerde J. Ennik Hzn.

* * * BIJ DE OMSLAGFOTO _________________________________________________________

Foto: beschikbaar gesteld door mevr. H. Veltmaat - Hegen, is gemaakt door een studente aan de Landbouwhuishoudschool. In 1928 werd van een in de Dedemsvaart, tussen de Rollecate en de spoorbrug, in de richting Hasselt zeilend schip deze opname gemaakt. In het huis rechts woonde Luuks Timmerman; links woonde Ter Horst en in het tweede huis Schuurman. Tussen het kanaal en de weg is nog een spoor van het jaagpad te zien.

* * * UIT HET DAGBOEK VAN JACOB VAN LENNEP _________________________________________________________

Dinsdag 15 July (1823). Te acht ure verlieten wij het eerste fatsoenlijke logement (te Zwolle) dat wij tot nog toe gehad hadden en stapten volgens afspraak naar het stadhuis, waar ons de Heer Tobias, die met den bode eene schouw moest gaan doen, met een kapwagen afwachtte. Zijne goede harddravers brachten ons met spoed over den zandweg heen door de groote landerijen, waar de arme lieden uit de stad hun beesten voor een geringe som laten weiden. Wij zagen de plaats waar men den nieuwe weg naar Meppel maken wil en kwamen drie uren van Zwol aan de plaats van den Heer van Dedem, aanlegger van het beroemde kanaal dat zijn naam draagt. Daar wij gemelden Heer een bezoek wilden doen, stapten wij af en bedankten den Heer Tobias voor al zijne beleefdheden. Die gedienstige man herinnerde mij in houding, gestalte, gelaatstrekken, spraak, omgang en vooral zijn vriendelijke en inneemende handelwijze mijn overleden oom den Heer Sylvius van Lennep. De oude plaats (Jagtlust) van den Heer van Dedem doorgewandeld zijnde kwamen wij aan de nieuw aangelegde. Waar vóór 2 jaren alleen barre heide was, staat nu reeds welig hout en koren, zijn bloemperken en vruchtboomgaarden aangelegd en prijkt het heerlijk huis, dat van Vollenhove derwaarts gevoerd is, en aangenaam over de vaart hangt. De vaart is zeer breed en genoegzaam diep, zoodat mijn reisgenoot (Dirk van Hoogendorp) in 1819, toen de Smilder en Hoogeveensche vaarten onbevaarbaar waren wegens het lage water op deze vaart eene vloot van niet minder dan zeventig turfschepen zeilen zag. Met gunstigen wind kunnen de schepen van de Ommerveenen in een dag te Amsterdam zijn, daar zij uit de Pekel Colonies komende acht dagen werk hebben, wegens de menigten sluizen. Desniettegenstaande spreekt bijna ieder ten nadeele over de vaart van den Heer van Dedem, meest uit onkunde of ijverzucht. Het speet ons zeer, dat wij hem niet buiten vonden, daar hij ons zeker veel konde verhalen en ten eten zou gehouden hebben. Van zijne buitenplaats wandelden wij twee uren de vaart op en kwamen zoo aan de herberg van Kruizinga, nabij de Ommerschans gelegen. nog een foto van huize "Rollecate" vanaf de oprijlaan

* * * DE DEDEMSVAART _________________________________________________________ J.W. de Weerd

De veengebieden in het noorden van Overijssel vormden sinds onheuglijke tijden samen met de venen in het oosten van Drenthe en Groningen een natuurlijke verdedigingslinie van de noordelijke provincies. Door een uitgekiend stelsel kon men hele gebieden onder water zetten. Vanuit het Oversticht was het landschap Drenthe bij inundatie alleen via enkele hoger gelegen verdedigingswerken als de Bisschopsschans en de Ommerschans te bereiken. Veenafgraving kwam in deze gebieden dan ook niet voor. Wel werd er incidenteel turf gegraven, maar dat was alleen voor eigen gebruik. Buiten de natuurlijke verdedigingswerken werd wel op ruime schaal veen ontgonnen. Langzamerhand verloor de inundatielijn zijn waarde en kon ook in deze gebieden de turfwinning een aanvang nemen. In de achttiende eeuw is het een familie Van Marle die aanzienlijke bezittingen heeft in de uitgestrekte heide- en veengebieden in het noorden van Overijssel. Regelmatig jagen er de heren en baronnen op het hier aanwezige wild. Ook stropers maken er het nodige buit. De turfgraverij en de veenontginning hebben in deze streek nog niet veel te betekenen. Spoedig zal daar echter verandering in komen. Een lid van de familie Van Marle, Gerrit Willem, ontwikkelt plannen om de venen te gaan exploiteren. Op andere plaatsen in ons land men reeds lang geld aan de verveningen en waarom hier dan niet? Voor de ontginning van de venen is een kanaal nodig. Enerzijds dient dit voor de afwatering, anderzijds voor de afvoer van turf en de aanvoer van de benodigde materialen als stenen, hout en dergelijke. In 1791 zijn de plannen klaar en brengt Van Marle ze in het openbaar. Wat hij niet verwacht had, gebeurt. Van verschillende kanten ondervindt hij zoveel tegenwerking dat het niet tot uitvoering kan komen. Zonder dat hij iets van zijn ideeën kan verwezenlijken, sterft Gerrit Willem van Marle in 1799. Het is 12 december 1802 als zijn op 18 september 1782 geboren oudste dochter Judith in Zwolle in het huwelijk treedt met Willem Jan Baron van Dedem tot den Berg. Hij is op 18 maart 1776 geboren op het huis "den Berg" te Dalfsen. Als erfgenaam van Gerrit Willem van Marle komt Van Dedem in het bezit van de papieren met de plannen voor de ontginning van de Avereester venen. Hij ziet er wel iets in en, mede op aandrang van de andere erfgenamen van Van Marle, begint hij met grote voortvarendheid de plannen van zijn overleden schoonvader verder uit te werken. Helaas, ook hij zal grote tegenwerking ondervinden. Dit kan hem er echter niet van weerhouden om voorbereidende werkzaamheden uit te voeren. In 1804 begint Van Dedem de gronden aan te kopen die nodig zijn voor het graven van het kanaal. Het gaat om honderden percelen die doorsneden moeten worden. Vooral ten noorden van Nieuwleusen zijn de kavels erg smal, soms zijn ze nog geen zes roeden (24 meter) breed. Met enkele grondbezitters in Nieuwleusen kan Van Dedem niet tot overeenstemming komen. Hij zoekt daarom een meer noordelijker tracé uit en wijzigt zijn plannen dienovereenkomstig. Later, wanneer men bezig is met het graven, komen de Nieuwleusener grondbezitters tot andere inzichten en zien ze wellicht ook de voordelen van zo'n kanaal. Daarom verzoeken ze Van Dedem om het oorspronkelijke traject te volgen. Deze komt met hen tot een akkoord en het eerste plan wordt dan ook uitgevoerd. In 1805 zijn de grondaankopen voor het kanaal rond en wordt een verzoek ingediend tot het graven van een kanaal van Hasselt naar de Avereester venen. Door de vele tegenwerking zal het nog enkele jaren duren alvorens er toestemming komt. In maart van het jaar 1809 maakt koning Lodewijk Napoleon een reis door de noordelijke provincies. Iedereen verwacht dat Van Dedem nu zijn plannen aan de koning zal voorleggen. Dat gebeurt echter niet omdat hij bang is dat het in het bijzijn van tegenstanders zal mislukken toestemming te verkrijgen. Van Dedem verzint echter een list. Hij licht zijn vriend Mr. Zacharias Tijl in. Deze is advocaat en secretaris der Stad Hasselt. Mr. Tijl zal Lodewijk Napoleon bij zijn bezoek aan Hasselt een viertal verzoeken voorleggen, waaronder dat van een te graven kanaal vanuit deze stad naar de Avereester venen. De list lukt, de koning willigt de verzoeken in. Bij Koninklijk Besluit van 22 maart 1809 wordt officieel toegestaan "het verzoek van de erven Van Marle tot het graven van een vaart op hunne eigene kosten, tot het afvoeren der turf van hunne Veenderijen". Op 12 juni daaraan volgend tekent Lodewijk Napoleon op Het Loo nog een Koninklijk Besluit en wel houdende Concessie - voorwaarden tot het graven van de Dedemsvaart. Daarna wordt er met voortvarendheid gewerkt want reeds op 9 juli van dat zelfde jaar gaat in Hasselt de eerste spade de grond in. Aan het eind van het jaar is het kanaal klaar tot aan de herberg De Lichtmis en is de bovengrond over een lengte van 5 km, tot aan de buurtschap Den Hulst, reeds verwijderd. In 1810 vaart het eerste schip met een lading turf het kanaal af naar Hasselt. Het volgende jaar is de vaart al bevaarbaar tot voorbij het huidige Balkbrug. Het graven gaat onverstoord verder en kost Van Dedem handen vol geld. Uiteindelijk zit hij zo in de financiële problemen dat hij het kanaal met aanhorigheden aan het Rijk moet overdoen. Dit gebeurt bij akte van 3 augustus 1826, waarbij de officiële naam van het kanaal luidt: Rijksvaart van Hasselt naar de Avereester Venen. Het zit Van Dedem behoorlijk dwars dat hij zijn plannen niet heeft kunnen voltooien en hij probeert dan ook de middelen bij elkaar te krijgen om een en ander terug te kopen. Na twee jaar lukt dit reeds; bij akte van 16 augustus 1828 wordt Willem Jan van Dedem weer eigenaar samen met de heer Jan Heere te Amsterdam. Spoedig zijn er echter alweer financiële perikelen.Ditmaal resulteert het in een openbare verkoop in Odeon in Zwolle. De inzet is bepaald op 11 augustus en de finale veiling op 8 september 1845. Het geheel wordt in vier percelen geveild. De provincie Overijssel koopt drie percelen en wordt daarmee definitief eigenaar van de hele vaart en de belangrijkste aanhorigheden. Na de eigendomsoverdracht laat de provincie het kanaal voltooien en voert er het beheer over. Dit zal zo blijven tot in 1965 de beslissing valt het kanaal voor scheepvaart te sluiten. Enkele jaren later wordt de vaart gedempt en wordt er door Den Hulst een vierbaansweg aangelegd.

* * * DE SCHEEPSJAGER _________________________________________________________ G.H.

Zo'n vijftig jaar geleden werd deze foto gemaakt van Klaas Wink, één van onze laatste scheepsjagers. Hij woonde aan het Zandspeur in Den Hulst. Foto: M. Wink, Hattem

Op jeugdige leeftijd. hij was 12 à 13 jaar, begon Klaas Wink met het scheepsjagen. Tot het einde van de scheepsjagersperiode, die tot na de oorlog duurde, heeft hij dit werk gedaan. Zo rond 1947-1948 was het jagen niet meer nodig omdat er toen scheepsmotoren kwamen die dit werk overbodig maakten. Het was een heel karwei om een schip van Coevorden naar Hasselt te brengen. Vaak ging hij 's avonds al weg, ook 's zondagsavonds, om de volgende morgen een schip te halen. Het eerste eind liep hij, maar later ging hij op het paard zitten. Dit deed hij alleen als het paard niet behoefde te trekken. Op de foto zien we een paard dat de schepen elf jaar door de Dedemsvaart heeft getrokken. Het was een Russisch paard en het kwam daar uit de bossen. Toen het hier kwam, was het bang voor auto's. Wanneer er één aankwam, ging het paard prompt het kanaal in om er weer uit te komen als de auto voorbij was. De Jagersweg herinnert nog aan het beroep van scheepsjager en zou daarom ook Scheepsjagersweg kunnen heten, maar door bezwaren hiertegen werd het Jagersweg.

* * * DE ROLLECATEBRUG _________________________________________________________

Op de foto die hieronder is afgedrukt, zien we de brug bij het landgoed Rollecate. Oorspronkelijk was dit een houten draaibrug. Omstreeks 1850 werd deze vervangen door een ophaalbrug, een "klap brugge" zoals men een dergelijke brug vroeger noemde. In verband met de aanleg van de tramlijn bouwde de Dedemsvaartsche Stoomtramwegmaatschappij op deze plaats in 1886 een nieuwe ophaalbrug. Het bruggetje rechts gaf toegang tot het huis Rollecate. Links, tussen de weg en het kanaal, het jaagpad, waarover het paard van de scheepsjager liep. De kaart werd uitgegeven door "De Vlijt" - Boekhandel te Balkbrug. De foto werd ook door andere uitgevers gebruikt, de gekoppelde, ingekleurde, kaart is uitgegeven door La Rivière en Voorhoeve in Zwolle.

* * * DE OVEREENKOMST VAN 1810 _________________________________________________________

Convenant tusschen De Heer W.J. Van Dedem als gevolmagtigde der Erfgenamen Van Merle en de Erfgenamen en Goedsheren van den Hulst en Nieuwleussen. Alzoo op aansoek van onderscheiden geërfdens in specie de Boeren in den Hulst men gaarne zoude zien dat de gegraven en door Zijn Majesteit den Koning geaccordieerde vaart niet door den Hulst benoorden de Beentjes graven, maar zuidelijker langst den Hulst door die oude zogenaamde gragte werde aangelegd en gegraven, zo is het, dat men tot gerief van veelen daar toe niet ongenegen is, op de volgende voorwaarden, dat namentlijk aan de aanleggenen der vaart, zoo door alle die Eigenaaren op Nieuwleussen en den Hulst aan hun om niet worde afgestaan, en in vollen eigendom gegeven, een streepel gronds van ten minsten tien Rhijnlandsche Roeden of acht Zallandschen tot in het Huisinger veld toe, zullende deze breedte zoo lang men de gragte zal volgen ter weder zijden gerekend en gemeten worden midden uit de oude gragte vier Zallandsche of vijf Rhijnlandsche roeden, en dus te zamen acht Zallandsche of tien Rhijnlandsche Roeden gronds, en wanneer men de gragte komt te verlaten zal die breedte genoomen worden door de Smeulen volgens de Rooijinge der vaart linie zo als die is uitgebakend geweest of zal worden tot gezegde Huizingerveld, om daar uit te maaken de vaart en deszelfs wegen en waterleidingen, en dat daar en boven alle de bomen en houtgewassen, langs deselve die in de weg of den aanleg hinderlijk zijn worden uit den weg geruimd en daar geen anderen worden gepoot, wanneer men die gragte zal volgen van uit den Hulst, en wel het Erve van Hendrik Klaas of Nieuwboer, tot voorbij Hk Hilbers of het Erve van Schoenmaker, en dan die gragte zal verlaaten en Rooijen op de nieuwe Dijk, even zoo als de rooijjinge voor jaaren reeds is aangelegd geweest, sodanig dat de vaart als dan valle in het Huijsinger veld of veen. Waar tegen men 1mo aanneemt te leggen vier bruggen, eene bij of omtrent Hendrik Nieuwboer of Klaas Arends eene in de Dommelerdijk eene aan de Oostersche Zijde van het Erve van Hk Hilberts, en eene drie vier of vijf Erven van het Oosteinde, in de plaats van de brugge in de Nieuwendijk ten waare de Boeren op de Avereest daar in niet bewilligden, welke Bruggen door de aanleggenen zullen worden onderhouden, even als de weg ten Noorden der vaart, en de vaarts wal ten Zuiden ter breedte van een heele Roede aan die Zuid Zijde. Zullende daar en boven de aanleggenen der vaart aan de Eijgen Erfdens in Den Hulst en Nieuwleussen doen genieten de op en af vaart van de vaart, met mest, hooij, stroo, koorn en allerleij bouw Materialen, voor af tot hun eigen gebruik zullende dienen, vrij van alle belastingen, in gelde, die ten voordeele der aanleggenen der vaart voor het gebruik derzelve daar op sullen gelegd worden uitgezondert dan nog de verlaatsgelden, zoo die mogten passeren, dewelke zij in gelijkheid van anderen sullen betalen, zo als zij mede alle kosten zullen betalen, van den turf die door hun daarop mogt worden vervoerd, zoo als hun mede worde vergund de vrije passagen langs de weg van de Ligtmis na Hasselt voor hunne persoonen, vhee en rijtuigen, vorders voorbedingen en verbinden zig de aanleggenen der vaart zoo voor hun, als hun regt verkrijgende, zo als mede de Eigen Erfden en ondergetekenden op Nieuwleussen en den Hulst, om zoo er over dit Convenant of hun verstand van dien, of welke verschillen ook onder hun mogten ontstaan, altoos te zien, dezelve in der minne te schikken, dog bij ontstentenisse van dien, dezelve te stellen ter arbitrage en decisie van twee onpartijdigen, door ieder eene te kiesen, die aan parthijen een korten en min kostbaren manier van procederen zullen voorschrijven, en daar in Finaal desideren met magt dan nog om in Cas van discrepanse een derden Super Arbiter te adsumeren. Aldus door ons ondergetekenden als gevolmachtigden der Erfgenamen op Nieuwleussen en den Hulst ter eenner en de Heer W.J. Van Dedem qq ter andere Zijde getekend,

* * * IJspret op de Dedemsvaart _________________________________________________________

IJspret op de Dedemsvaart nabij de Omrnerdijkerbrug. Wanneer het ook maar even kon, werd er door jong en oud op het kanaal geschaatst. Dat behoort, evenals veel op deze foto, definitief tot het verleden.

* * * DE STRAATWEG LANGS DE DEDEMSVAART _________________________________________________________

Tot 1852 was er nog nimmer een verharde weg van de Lichtmis af langs het kanaal de Dedemsvaart. In genoemd jaar richtte een aantal particulieren uit Avereest een maatschappij op, welke de eerste kunstweg van "De Ligtmis tot in Heemse" deed aanleggen. De kosten werden geraamd op ƒ 60.000,--. Het is niet bekend of dit bedrag toereikend is geweest. Toen jaren later deze grindweg vervangen zou worden door een straatweg, hoorden een paar oude mensen in Nieuwleusen ook van deze plannen. Ze bespraken het eens en kwamen tot de conclusie: "det bestiet niet, want zoveule stien'n bint der ien de hele wereld niet!"

* * * DE WACHTERSWONING BIJ OPHAALBRUG No 4 _________________________________________________________

Klik om een foto van de woning te openen op een apart tabblad. Deze brugwachterswoning staat aan de zuidzijde der vaart en aan de Oostzijde van den Ommerdijk. Het is een stenen gebouw met een rieten dak. Het bevat: een kamer met uitlaat, lang 4,75 m, breed 4,00 m., waarin twee bedsteden en een kast; een deel waarin een potstal en een privaat en, onder de kamer, een keldertje. Tot 1885 werd de ophaalbrug no. 4 verpacht zonder genot van vrije woning. In 1884 werd van provinciewege besloten tot den bouw eener brugwachterswoning. De aanbesteding had plaats op 12 September 1884. Het werk dat op ƒ 1230 geraamd was, werd voor ƒ 1179 gegund aan F.H. Noorman te Zwolle. De woning kwam in 1885 gereed. (Uit: L.F. Teixeira de Mattos, De Dedemsvaart. ) (Deze woning is tot voorjaar 1956 bewoond door familie Voorhorst - van Buren met zoon Albert en dochter Hilda en daarna gesloopt.)

* * * DE ROLLECATE II _________________________________________________________ A. Kreule

Door het artikel van mevr. Veltmaat in het decembernummer van 1983 werd mijn belangstelling gewekt voor dit vroegere landgoed en wat er mee samenhangt. Door haar werd ik op het spoor gezet voor het verkrijgen van meer gegevens. Ook mevr. H. Prins - Bouwman van de Meeleweg en de heer J. Veyer, van Sandickstraat en mogelijk anderen kunnen er heel wat van vertellen, maar daarover hopelijk later meer. Rollecate, waar komt die naam vandaan? We hebben gezien dat het huis oorspronkelijk in Vollenhove heeft gestaan en in 1820 naar Den Hulst werd verplaatst. Na enig speurwerk bleek dat de betekenis is: Rolle = stroom en Cate = huis, dus huis aan de stroom. Gezien de ligging aan de Dedemsvaart ook op zijn nieuwe plaats een erg toepasselijke naam. Door studie van kinderen aan "Nieuw Rollecate te Deventer (de in 1930 "verplaatste" landbouwhuishoudschool "Rollecate") had ik in eerste instantie belangstelling voor de hier in 1913 gevestigde school en de omstandigheden van die tijd. Toen in 1913 van Rijkswege besloten werd om een opleidingsschool voor het landbouwhuishoudonderwijs te stichten, dacht men dit in Meppel te doen. De toenmalige directeur van de landbouwwinterschool vestigde echter de aandacht op de mogelijkheid om de school te stichten op het bedrijf van Mr. Willem Jan Baron van Dedem, de Rollecate, gelegen dichtbij het station Dedemsvaart tussen Den Huist en de Lichtmis. Daar stond een ruim woonhuis toevallig leeg en dat zou wellicht geschikt zijn om er een internaat te vestigen voor de leerlingen van de beoogde opleidingsschool. Bij de besprekingen met het echtpaar Van Dedem bleek dat beiden zich zeer voor het plan interesseerden. De heer Van Dedem verklaarde zich bereid om bij het bestaande huis een eenvoudig schoolgebouwtje te stichten en een en ander met een flink stuk grond voor een schooltuin aan het Rijk te verhuren, met de gelegenheid om van de boerderij van het landgoed de Rollecate als leermiddel gebruik te maken. Het geheel lag in een landelijke omgeving en dit maakte het idee nog aantrekkelijker. Na enige overweging werd besloten dit plan tot uitvoering te brengen, hetgeen geschiedde. Het resultaat was dat de eerste opleiding van landbouwhuishoudleraressen in september 1913 van start kon gaan. Een van de eerste leerlingen, mevr. Cleveringa - Jensema uit Zutphen, gaf in het gedenkboek bij het 25-jarig bestaan van de school een aardig verslag van haar belevenissen. Enthousiast vertelt ze over de natuur, over de kennissen, de heer en mevrouw Van Dedem, over Waanders de slager, Huzen de postkantoorhouder en Klosse de kruidenier, over de familie Katoele en de oude Janna met haar kinderen Jan en Mien, die in de buurt van de school bij de brug woonden. wordt vervolgd.

Jaargang 2 nummer 3 september 1984

* * * NI'JLUUSN VAN VROGGER ______________________________________________________ Historische vereniging in gemeente Nieuwleusen Kwartaalblad voor de geschiedenis van Nieuwleusen (Volledige colofon als afbeelding aan het eind van iedere jaargang)

* * * Van de Redactie _________________________________________________________

Een zomer, die wellicht niet bracht wat U er van verwachtte, kunnen we ook met dit nieuwe nummer van Ni'jluusn van vrogger, dat hopelijk wel brengt wat U er van verwacht, niet goed maken. Een aantal leden zond ons een welkome bijdrage. Verderop kunt U hier kennis van nemen. De redactie zou evenwel graag zien dat nog meer leden een bijdrage leveren aan ons blad. We wachten op Uw reacties. Sinds het eerste nummer van deze jaargang bestond er een vacature in het redactieteam. Door het toetreden van mevrouw M. Dirksen is de redactie weer op volle sterkte. We heten zuster, eh …. mevrouw Dirksen van harte welkom.

* * * VERENIGINGSNIEUWS _________________________________________________________

De eerste ledenbijeenkomst in het nieuwe seizoen is vastgesteld op dinsdag 4 september a.s. en zal weer plaatsvinden in een van de zalen van de Gereformeerde Kerk aan de Backxlaan. Op deze avond, die om 8 uur begint, zulten dia's worden vertoond die gemaakt zijn van de letterdoeken en merklappen. Er zijn zeer interessante exemplaren bij en we verwachten dan ook een grote opkomst.

* * * BIJ DE OMSLAGFOTO _________________________________________________________

Huize Rollecate anno 1984 zoals deze te zien was in de optocht die gehouden werd ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Dedemsvaart. Wanneer U deze foto vergelijkt met die welke in het volgende artikel is geplaatst, zult U een treffende gelijkenis ervaren en constateren dat deze nieuwbouw van het oude huis met grote precisie is uitgevoerd. foto: C. Schoemaker

* * * DE ROLLECATE III _________________________________________________________ A. Kreule

Na de vorige keer iets over ontstaan van de opleidingsschool op de Rollecate verteld te hebben, wil ik nu een deel citeren uit het verslag van mevrouw G.G. Smit, een leerlinge in 1919. Na een lange reis hield de trein stil bij het station Dedemsvaart. Maar van de plaats Dedemsvaart was niets te zien. Van het stationsgebouw liep een brede weg langs de vaart die zich eindeloos voortzette en uitmondde in een oprijlaan met statig geboomte waarin de school verscholen lag. Dit was de Rijkslandbouwhuishoudschool, het doel van onze tocht. De wandeling langs de vaart bood niet veel afwisseling. Er lagen een paar arbeidershuisjes en een flinke schuur, het cichoreifabriekje, waar 's zondags ook kerk werd gehouden. Het was er dan ook altijd stampvol Rouveners, die moedig de cichoreilucht verdroegen en ernstig de zware preek aanhoorden. Aan de dochters van diezelfde Rouveners zou ik later, om me te oefenen, lesgeven. Maar eerst moest de weg van het station naar de school worden afgelegd. Wie bagage had deed beter op het uur aan te komen dat de stoomtram van Zwolle naar Dedemsvaart aansluiting gaf. Die stoomtram werd ons spoedig een vertrouwd beeld. Vanuit de school zagen we hem door de velden aankomen en vaak liepen we naar de brug om te zien wie eruit kwamen. Die brug was trouwens ook om andere redenen een aantrekkelijk punt want de brugwachtersvrouw, vrouw Kiek in de Vechte, was een vriendelijke vrouw en een prima opvoedster van haar kleuters. Er werd altijd met respect over haar gesproken en met reden, Want ze héétte nu wel "brugwachtersvrouw” maar eigenlijk was ze, wat wij tegenwoordig noemen, een "gehuwde werkende vrouw". Haar man werkte als landarbeider en zij had de taak bij elk schip de zware brug op te trekken en in een klompje het bruggeld te innen. Zij was onze naaste buur. Maar de school lag op het grondgebied van Baron Van Dedem en, hoewel de conversatie met de Heer en Mevrouw Van Dedem een heel ander karakter had dan die met de vrouw bij de brug, zij behoorden toch ook tot onze buren,

Huize Rollecate zoals dat vroeger te zien was komende vanaf de Lichtmis. die vaak beter zijn dan verre vrienden. Mejuffrouw Mansholt, onze directrice, stelde deze buurschap op hoge prijs. Mevrouw Van Dedem vroeg ons soms op de thee, ze woonde de repetities en de schoolexamens bij en stelde veel belang in het leven op de school. Het grote huis bezat een telefoon en het gebeurde meer dan eens dat Baron Van Dedem de oprijlaan afkwam om mejuffrouw Mansholt een telefonische boodschap te brengen. Verder had het echtpaar een abonnement op de schouwburg in Zwolle en reed daar eens in de maand in de koets naar toe. Er waren dan twee plaatsen open en wij mochten loten wie er mee kon gaan. Gelukkig ben ik ook eenmaal van de partij geweest en ik zal die feestelijke uitgang niet gauw vergeten. Men zal misschien denken dat de "arme leerlingen" toen toch wel een heel beperkte opleiding kregen voor aanstaande leraressen en veel te veel verstoken bleven van wat men gewoonlijk "cultuur" noemt. Maar hoeveel waardevols stond daar niet tegenover! We woonden samen met onze opleidsters in één huis en aten aan dezelfde tafel. Menigmaal waren er docenten, die uit andere plaatsen kwamen of we hadden gasten, die een interessante bijdrage tot het gesprek gaven. Daar werd verteld over alles wat er op het platteland leefde en alles wat tot verrijking van het platteland kon bijdragen. Het leven op de oude Rollecate was niet saai; er was tijd zich rustig op het werk te concentreren en op de toekomstige taak te bezinnen. Maar voor de leerkrachten was de ligging van de school op de duur toch wel wat erg geïsoleerd. Bovendien was het niet mogelijk waterleiding en electriciteitsvoorziening naar de school te brengen. We stookten onze fornuizen en kachels met kolen en hielpen de tuinman met het oppompen van het water (ieder moest voor haar eigen bad pompen) en verder maakten wij trouw de petroleumstellen en -lampen schoon. Ik kan niet zeggen dat we dat zo erg vonden, want we waren niet anders gewend. Maar voor het onderwijs was het op de duur toch beter het over te brengen naar een plaats waar moderne voorzieningen waren en waar de leraressen wat meer mogelijkheid hadden tot contact met de buitenwereld. Bovendien zou het aan een grotere school ook mogelijk zijn de twee jaar die nu als vooropleiding op een stadschool moesten worden doorgebracht (voor het diploma huishoudkundige) aan de eigen school te verbinden en haar zo tevens het karakter van "vooropleiding" te geven. Toch denken velen nog met grote dankbaarheid aan "de oude Rollecate" terug. Tot zover het citaat. Een volgende keer wil ik graag eens een ander facet van het landgoed "Rollecate" belichten.

* * * CRESCENDO _________________________________________________________

In het midden van de dertiger jaren maakte de muziekvereniging Crescendo een mars door het dorp Den Hulst. Op de Ommerdijk (nu Backxlaan) werd deze foto gemaakt. De muzikanten komen vanaf de brug en zijn zojuist het huis van schilder Mijnheer (links) gepasseerd. Rechts is nog een gedeelte van een bruggetje te onderscheiden dat over de sloot lag die langs de straat liep. Het kleine jongetje dat links met de muziek meeloopt is Hendrik Runhart die in het begin van de vijftiger jaren naar Frankrijk is vertrokken. Van de muzikanten zijn te herkennen: met de grote trom Frits Klunder, daarachter Berend Brinkman en Klaas Runhart, met de bekkens Willem Katoele en daarachter Arend Compagner en Hendrik Sterken, in de derde rij Arend Katoele met de trommel en Hendrik Paasman en van de vierde rij is alleen trommelslager Berend Jonkers te zien. De man rechts is dirigent Meijer. foto: mevr. Kamerman-Katoele

* * * DE NAAM LUTEN-SOK _________________________________________________________ G.W. Beltman

In het nummer van december 1983 is in het artikel “Over namen er: bijnamen" geschreven dat de lamilie Luten - Sok uit Friesland afkomstig is. Tenzij hierover gegevens bestaan van voor het jaar 1682, ligt de oorsprong van het geslacht Sok, en daarmee de afsplitsing Luten op Nieuwleusen, niet in Friesland. De tot nu toe oudst bekende Sok - voorouders zijn in het doopboek van de 'gereformeerde' kerk van het dorpje Beulake als volgt geboekstaafd: - den 8 Octob. 1682 is gedoopt Sander Jacobus Soeck - ende vrou Mensjen Sijmons en het gedoopte Kijnt - Henderijckijn Sanders. Omstreeks 1685 wordt in Ronduite nog een zoon van genoemd echtpaar geboren. Als Siemen Sanders zal hij door het leven gaan en evenals zijn vader zal hij zijn beroep in de turfmakerij vinden. Hij trouwt met Nelligjen Luiten en hiermee treffen we zo rond 1710 de naam Luiten voor het eerst aan in deze familie. Uit dit huwelijk wordt omstreeks 1715 Luite Siemens Sok geboren die later van beroep vervener/turfboer is. Tot vrouw neemt hij Annigje Stoffels Lok. Dit echtpaar woont in Belt-Schutsloot als in het jaar 1744 Siemen Luite Sok wordt geboren. Van beroep turfmaker huwt Siemen Luite met Lummichje Albers. Zij schenkt hem een zoon die de naam Luite Siemens krijgt. Luite Siemens Sok huwt twee keer. Eerst met de in Tjalleberd (Friesland) geboren Hendrikje Gerrits Knobbe en later met Geertje Klaassens, geboren in Zwartsluis. Uit het eerste huwelijk wordt in 1805 Gerrit Sok geboren. Tjalleberd was dus een tussenstation van de aldaar tijdelijk turfmakende, dan wel zich als arbeider verhurende Luite Siemens Sok. Met Gerrit Sok, zich ook wel Luiten of Luten noemende, komen we op Nieuwleusen terecht. Hij is de eerste in de stamreeks die landbouwer is. Zoals reeds in het eerder aangehaalde artikel is geschreven, huwt Gerrit Sok drie keer. Zijn eerste vrouw Annigje van Dijk is geboren in 1808; Aaltje Brinkman kwam in 1818 ter wereld en in 1832 aanschouwde Hendrikje Bos het levenslicht. Zij is dus 22 jaar als ze in 1854 trouwt met de dan negenenveertigjarige Gerrit Luiten. Deze stamboom van Gerrit Sok of Luiten heeft betrekking op de meeste, zo niet alle, 'Lutens' op Nieuwleusen. Familieonderzoek is vaak een puzzel en degene die van puzzelen houdt, moet aan genealogie gaan doen! Allen met de geslachtsnaam Sok die woonachtig zijn in of afkomstig zijn uit de voormalige veengebieden in Friesland, Overijssel en Drenthe en de Lutens op Nieuwleusen of daarvan afkomstig, dienen er op bedacht te zijn bij lamilieonderzoek terecht te zullen komen in Beulake, het in 1776 verdronken dorpje in Noordwest-Overijssel. Waar eens dit dorpje lag, golft nu het water van het Beulakerwiede.

* * * EEN BEZOEK AAN EEN LÖS HUUS _________________________________________________________ H. Prins Hzn.

Op veertienjarige leeftijd kwam Jentje Schoemaker als dienstmeid bij de familie Prins op de Kievitshaar. Ze voelde zich al gauw eenzaam op het grote heideveld en na een paar jaar had er genoeg van en vertrok. Zoon Roelof Prins kon ze echter niet vergeten en Jentje raakte zo aan hem gehecht dat beiden in 1843 in het huwelijksbootje stapten. Het jonge paar ging op de eenzame Kievitshaar wonen en Jentje zou er bijna haar hele verdere leven blijven wonen. Een van haar kleinzoons heeft in de loop der tijden een en ander op papier vastgelegd, waardoor dit kleine artikeltje kon ontstaan. Jentje Prins-Schoemaker was zeventig jaar toen ze in het voorjaar van 1896 met haar kleinzoon een bezoek bracht aan haar broer Hendrik. Old-Hendrik-ome woonde tussen Sluis III en de Rollecate aan de zuidkant van de Dedemsvaart. Oudere mensen uit onze gemeente en omgeving zullen het zich nog wel kunnen herinneren. Het huisje stond met de achterzijde naar de vaart en de weg daarlangs. Het was al gebouwd voordat Mr. Willem Jan Baron van Dedem het kanaal liet graven. De laatste bewoner was Geert Schoemaker, een zoon van old-Hendrik-ome. Daarna is het afgebroken. Het oude boerderijtje was een zogenaamd lös huus. Dat wil zeggen het voor- en achterhuis waren niet door een tussenmuur van elkaar gescheiden. Alles bevond zich dus in één ruimte. In latere tijden is er toch nog een scheiding aangebracht. Maar planken waren duur! De vindingrijkheid, meegekregen van verre voorouders, kwam te hulp. De tussenwand werd gevlochten van wilgentwijgen en daarna dichtgesmeerd met koemest. In het lös huus liepen de kippen om en onder de tafel om de kruimels mee te pikken die er nog wel eens afvielen. Twee mooie jachtgeweren, waarvan één in leren foedraal, stonden in een hoek van het voorhuis. Hendrik was jager bij de baron die aan de andere kant van de vaart in zijn mooie landhuis woonde. Verder was er een oude honingpers te vinden. In een bijenstal naast zijn huis had old-Hendrik-ome een vijftiental bijenkorven staan. De oude baas, als je die tenminste met zijn zevenenvijftigtig jaren zo mag noemen, zat bij het turfvuur. De hond lag aan zijn voeten en het dier droomde vast van vette hazen want zo nu en dan liet het een gegrom horen. Het vuur deed gezellig aan. De rode vonken dansten om de ketelhaak en het vuur was heerlijk warm. Als ome Hendrik de rug koud kreeg dan ging hij achterstevoren, dus met de rug naar het vuur, op de stoel zitten. Hij kon dan meteen zijn veestapel in ogenschouw nemen. Zo eenvoudig was dat allemaal. De turf knisterde en de vonken sprongen. Langs de punten van zijn klompen keek old-Hendrik-ome naar het eeuwige spel tussen vlammen en turf. Hij luisterde naar de boodschap dat er ook na deze voorbijgegane winter weer een zomer zal komen. Want ook Hendrik was een schakel in die grote ketting die het verleden verbindt met de tijd van nu.

* * * DE SMEDERIJ VAN VROEGER II _________________________________________________________

In het eerste deel heeft U kunnen lezen hoe het vroeger toeging in een smederij, wat een smid zoal maakte en met welk materiaal hij dit deed. Deze keer willen we iets meer over de blaasbalg vertellen. Dit instrument dat voor de smid onmisbaar was en dat gebruikt werd om het vuur aan te blazen, zullen we in een smederij zoals we die van vroeger kennen dan ook zeker aantreffen. De blaasbalg was vlak onder de zolder opgehangen, maar kon zich ook wel op zolder bevinden. Het gevaarte had een afmeting van ongeveer 1,50 meter lang en, als hij uitgeklapt was, ongeveer 1 meter hoog. Hij is te vergelijken met de kleine blaasbalgen die we tegenwoordig overal nog zien. Ze werken allebei volgens hetzelfde principe en zijn van hetzelfde materiaal gemaakt. De boven- en onderkant is van hout en daartussen zit een leren balg. Leer was sterk en dat moest ook wel want anders ging hij veel te vlug kapot. Om de blaasbalg te bedienen hing er vlak bij het vuur een ketting met een ring er aan, waarin de smid een hand kon steken om er aan te trekken. De andere hand had hij vrij om bij het smidsvuur te gebruiken. Onder in de blaasbalg zat een klep die charnieren wilde. Als de smid aan de ketting trok, drukte de balg de lucht weg naar het vuur en was hij dicht. Was dit gebeurd dan moest de blaasbalg weer terug naar zijn oude stand. Dit openen gebeurde door de ketting los te laten, waarna het gewicht er voor zorgde dat de balg vanzelf weer terug ging in z'n geopende stand. Tijdens het openen kwam er weer lucht binnen en kon de smid hem opnieuw gebruiken. Via een pijp werd de lucht naar het vuur geblazen waardoor de kolen feller gingen branden en de smid met zijn werk kon beginnen. Soms werd er een veldsmidse gebruikt. Deze was verplaatsbaar en zo op verschillende plaatsen te gebruiken. Er kon hetzelfde mee gedaan worden als met het grote smidsvuur. De veldsmidse had vier poten en was ongeveer 90 centimeter hoog. Het werkblad was 80 bij 80 cm. In het midden was een verlaging waar de pijp voor de lucht in uitkwam en waarin ook de kolen lagen. De lucht om het vuur aan te blazen moest de smid verkrijgen door zelf het mechanisme aan te trappen. Dit mechaniek bestond uit twee vliegwielen waarover een V-snaar liep en een ventilator die de lucht door de pijp naar boven blies.

* * * BIJ EEN OUDE WINKEL _________________________________________________________

De winkel van Koop van Spijker stond aan het Westeinde tegenover de burgemeesterswoning. Op de foto kijken we vanuit de tuin van de burgemeester door zijn toegangshek en over zijn bruggetje op de weg waarop takken liggen die waarschijnlijk juist van de bomen zijn gezaagd. Aan de andere kant van de weg geeft het bruggetje toegang tot het erf en de winkel van Koop van Spijker. Volgens een aantekening van mevrouw Bosch Bruist was hij van alle markten thuis. Hij was boer, kruidenier, imker, rijwielhersteller en verhuurder van een glimmend zwart rijtuig met mooie blauw beklede kussens en gordijntjes verfraaid met franje, alles van dezelfde kleur. Had die prachtige koets soms toebehoord aan een der laatste kasteelheren van een der omliggende kastelen die alles had moeten achterlaten omdat hij het tijdelijke met het eeuwige verwisseld had? De meisjes met de kruiwagens zijn Jo en Mien Bosch Bruist. De man met de stok is vermoedelijk een knecht van Van Spijker, het kan Schipper zijn of Nijkamp. Wie de jongeman en het andere meisje zijn is niet bekend. Foto: H. Sterken

* * * NAOR DE EIERMARKT _________________________________________________________ B. van Duren

Toen as wij vrogger zukke kiender waar'n en zomers drie weken vrij hadden van de schoele, dan moggen wij um de beurte vrijdags een keer met naor Zwolle. Oese Rika en Klaziena waarn al ewest en now was het mien beurte. Met mien oldere zuster Diene en een flinke màànde vol eiers stunden wij an de Ommerdiekerbrugge op de tram te wachten. Wat was det mooi zo'n reize met de tram: Ik wete nog goed dat ie an de Lichtmis bij Huusman de appels haoste van de boom konden plukken, zo dichte gunk de tram daor veurbij. Zo kwame wij dan op de markt. Moe had tegen Diene ezegd "probeert mar zeuven cent per stuk te kriegen", mar det völt oes tegen. De koopluu beuden mar zes en een kwart. Het hölp niet as Diene al zeg "kiek ies an zukke rnooie dikke broenen", die luu wol’n der niet an. lk keke mar ies wat rond. Wat een drokte ien zo'n stad. "Niet varre weg lopen", zei mien zuster en det was mar goed ok want daor zat ik al zowat onder een fietse van een slagersjonge die zo'n grote màànde veurop de drager had. Zeuven cent is het niet eworden. Een koper beud zes en een half. Uuteindelijk worden het zes driekwart, dus det völt nog best mee. De màànde was leug en wij gungen weer veur naor Zwolle waor de tram stund. Mar eerst kwarne wij nog op de foto en elk een ijsco van twee cent kon der ok nog of. Ik vunne det ies helemaole niet lekker en heb het bij de fotograaf ien de vensterbaanke laoten liggen. Met de markttram binne wij weer naar huus egaone. Die was flink vol en daorumme kon ik mooi achter op het balkon staon. An de Lichtmis stoppen de tram en zo kon ik een appel pakken. Een zoer kreng want die was nog lange niet riepe. En zo kwame wii dan weer an de Ommerdiek. Thuus had ik veule te vertellen. Mien jongere zusters mar vraogen of ik det of det wel eziene hadde. Ik wus het allemaole niet. Now, op oldere leeftied denk ie vake terugge. Aover de tied det oen olders het varre van gemakkelijk hebt ehad. An de Met mien zuster op de foto tied toen de centen krap waar'n En een kwart cent op een ei heel wat uut maakte. Wat wij toen as kienders misschien niet altied begrepen, wordt oes now dudelijk en ien dankbaarheid mutte wij ervaren dat de bàànd tussen va en moe, al bint ze der dan niet meer, toch altied blif bestaon!

* * * Krummels _________________________________________________________

“Vröggcr kreiden de haan'n”, zei dove Jaap, "mar tegenwoordig doet ze allent nog mar de snavel open.!"

* * * HET WASSEN VAN OUDE MUTSEN EEN TYPISCH VAKWERK _________________________________________________________

Onder invloed van de toenemende interesse voor de oude klederdracht blijkt dat jongeren weer belangstelling krijgen in het oude ambacht van het wassen van mutsen. Dit ambacht werd door de "mutsenwaster” uitgeoefend. Meestal waren er in een dorp enkele vrouwen die dit typische vakwerk uitoefenden. Want een vakwerk was het! De bij het kostuum behorende mutsen moesten na het wassen worden opgemaakt en voor dit langdurige en nauwkeurige werkje had de boerin meestal geen tijd. Daarom werden de mutsen naar de mutsenwaster gebracht. Zij zorgde er niet alleen voor dat de mutsen werden gewassen, maar ook dat ze weer werden opgemaakt. Wanneer er een aantal mutsen waren gebracht die behandeld moesten worden, begon zij aan haar taak. Eerst werden de mutsen helemaal uit elkaar gehaald. Om geen onderdelen te verwisselen, was elk stukje voorzien van een merkteken van de eigenaresse. Daarna werden alle onderdelen gewassen en gesteven, waarna alles stuk voor stuk werd gestreken, in plooi en in model gebracht. Dit gebeurde met behulp van allerlei materialen. Zo werden voor het plooien staafjes van koper gebruikt die om en om belegd met kant in rekken werden geschoven. Om de staarten van de mutsen in mooie golfjes te laten vallen werd gebruik gemaakt van dikkere lange pijpijzers. Was dit allemaal gebeurd, dan zocht de mutsenwaster alle onderdelen weer bij elkaar en zette de muts weer in elkaar. Dit was een vak op zich omdat er velerlei soorten mutsen waren die elk op hun eigen manier in elkaar gezet moesten worden. Vanuit Nieuwleusen konden we eerst nog terugvallen op mevrouw Jansen te Dalfsen en mevrouw Beltman uit Berkum, doch het bleek al spoedig dat dit een aflopende zaak was, zodat er iets anders bedacht moest worden. Het gevolg was dat de dames Hengeveld en Kreule bij onze plaatsgenote mevrouw H. Stoel - Vonder in de leer zijn gegaan om dit werk zelf te leren. Hoewel men over een flinke portie geduld moet beschikken en het voorlopig niet best zou zijn om hiermee de kost te moeten verdienen, geeft het resultaat toch

Mevrouw Stoel legt uit hoe een zogenaamde "kleedwagen" in elkaar gezet moet worden. foto: A. Kreule zoveel voldoening dat onze mutsenwasters er mee door willen gaan. Het zou echter wel leuk zijn als dit initiatief (nog) jongere belangstellenden zou aantrekken die dit oude ambacht ook onder de knie willen krijgen. Onze mutsenwasters zien Uw reacties graag tegemoet. * * * Mijn moeder maakt me mooi met mijn moeders mooie mopmuts.

* * * DE DERDENDAAGSE KOORTS _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Seer liefe dogter Het is mij lief gewest te mogen vernemen dat gij met U.Ed. vader nog wel siet maar met leetwesen dat den ontfanger nog al in die selfe gesteldheijd blijft, hope dat eens het regte middel mag getroffen worden tot een volkomen keerstelling, ons Garrijt Derk bevint zich hier tans heel wel maar mijn man sijn wij voor bevreest dat die de anderdagese sal krijgen, die is het vrijdag angegaan mar Saterdag een helen slimmen dag mar Sondag nog weer geprekt maandag weer slimmer maar nu krijgt soo de korsse weer, nu moet gij eens schrijven wanneer dat mijn man van dat goet mag innemen dat Garrijt Derk hier heeft, soo dat wij gisteren ons Derkien hebben na Swolle moeten sturen, nu wol nigte Scheffers hem van den morgen an haar huijs laten komen en stueren het een Donderdag dan wat hij der van ordonneert. Onse Hendrina is een Saterdag al na Swolle gevaren om de botschappen voor U. Ed. te besorgen die gij een maandag al wel sult ontvangen hebben. Wense dan ontfanger van harten beterschap na onser aller hartelijke groetenisse aan U.Ed. alle te samen. Nieuwleusen 1777 U.Ed. Moeder Bovenstaande brief over de ziekte van haar man, Ds. Jan Arend Palthe, schreef mevrouw Palthe aan haar dochter Aleijda Iohanna. Zij woonde met haar man, die op dat moment ook ziek was,in Oldenzaal, waar deze, de Wel Edele Heer A.A. Palthe, ontvanger was. Garrijt Derk, ook wel Derkien genoemd, was een zoon van dominee Palthe en Hendrina een dochter.

Jaargang 2 nummer 4 december 1984

* * * NI'JLUUSN VAN VROGGER ______________________________________________________ Historische vereniging in gemeente Nieuwleusen Kwartaalblad voor de geschiedenis van Nieuwleusen (Volledige colofon als afbeelding aan het eind van iedere jaargang)

* * * BIJ DE OMSLAGFOTO _________________________________________________________ A. Schoemaker-Ytsma

Sinds vakantie in eigen land weer "in" is, komen er meer toeristen naar of door Nieuwleusen. Afgelopen zomer vroeg één van hun waarom er hier naast veel boerderijen een mini—huisje staat. We hebben hem uitgelegd dat dat een "bakhuus" of een "stoakhokke" kan zijn. Nu gebruikt men ze meestal als bergruimte, maar vroeger hadden deze gebouwtjes een funktie. In het "bakhuus" bakte de boerin het brood. Daarin stond ook de rechthoekige houten trog waarin ze het deeg maakte. Het ovenhuis was in Nieuwleusen meestal ingebouwd, elders ook wel aangebouwd. De stenen oven was met leem opgemetseld. Als brandstof gebruikte men takkebossen, soms ander hout of turf. Was de oven warm genoeg, dan haalde de boerin de houtresten eruit en werd hij uitgedweild. Daarna zette ze met een schieter de deegkluiten erin. Wanneer het brood gaar was, werd het ook met de schieter er weer uitgehaald en kwam het op een plank of in een wanne, waarin ze al een schoon stuk laken had gelegd. In het "stoakhokke" werd 's zomers het eten voor het gezin gekookt. Verder kookte de boerin er de was en ook wel het veevoer. Helaas worden tegenwoordig veel van deze gebouwtjes afgebroken. Dit is wel begrijpelijk omdat de eigenlijke funktie verloren is gegaan. We hopen dat de nu nog bestaande bakhuizen en stookhokken voor de toekomst gespaard blijven, zodat onze kinderen en kleinkinderen nog kunnen zien hoe het was. Bovendien behoren ze echt bij een boerderij. Een enkele keer wordt er nog eentje in oude luister hersteld, zoals op de Kievitshaar, waar een vervallen bakhuis werd vernieuwd en het zijn verdwenen oven terug kreeg.

* * * AANTEKENING BIJ EEN VAKANTIEVERHAAL _________________________________________________________

Eén van de grote "zonen" van ons dorp was wel Prof. Dr. Jan Waterink. Hij werd op 20 oktober 1890 te Den Hulst geboren, alwaar zijn vader, H. Waterink, oefenaar was van de Dolerende Kerk van 1 juni 1890 tot 18 september 1893. Toen is deze kerk samengegaan met de Christelijke Gereformeerde Kerk en vormden zij samen de Gereformeerde Kerk. Jan Waterink bleef ongehuwd en zou een bekend pedagoog en theoloog worden. In 1926 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Van zijn hand verschenen veel boeken en rubrieken in tijdschriften, vooral opvoedkundige. Hij was hoofdredacteur van het blad "Moeder". Zijn vele werk vond erkenning in zijn benoeming tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau en tot Officier in de Kroonorde van België. Op 29 november 1966 overleed professor Waterink. Nadat de familie Waterink in 1893 naar elders was vertrokken, kwamen ze in hun vakanties toch nog weer naar Nieuwleusen. Later bracht Jan Waterink alleen zijn vakanties door in Den Hulst, waar hij logeerde bij de gebroeders Bosman. In het hierna volgende artikel kunt U van zijn vakantie- ervaringen kennis nemen. We ontvingen deze verhandeling van ons lid mevrouw Hof te Brummen. Vermoedelijk heeft het in het Kerkblad voor Drenthe en Overijssel gestaan, waarschijnlijk vóór 1940.

* * * VAKANTIE IN DEN HULST _________________________________________________________ J. Waterink

Rondom het jaar 1900 was er ook reeds een verschil te constateren in de ligging van de onderscheiden gemeenten. In mijn kinderjaren kwam ik soms in aanraking met een geestelijke sfeer, die voor mijn gevoel erg verschilde van die welke leefde in de kerken waarmee ik vrij geregeld in contact was. En als ik dat zeg dan denk ik aan de situatie in de achttienhonderddrieënnegentig tot vereniging gekomen kerk van Nieuwleusen en Den Hulst. Mijn vader was in die laatste kerk voorganger geweest van 1889 tot de zomer van 1893. Ofschoon hij zich bewust was dat hij zijn eigen plaats als "oefenaar" ophief, had hij uit principiële overwegingen al zijn krachten ingespannen om zo spoedig mogelijk de vereniging tot stand te brengen. Toen tot de vereniging van de twee kerken (thans de Gereformeerde Kerk van Nieuwleusen) besloten was, kreeg mijn vader een nieuw arbeidsveld in de kerk van Bergentheim. Maar iedere zomer gingen mijn ouders met hun kinderen naar Den Hulst om daar een veertien dagen vakantie door te brengen. We logeerden dan bij de gebroeders Bosman (Willem en Arend), die met een huishoudster, Jentje Mannen, in een heel eenvoudig boerderijtje hun rustige leven leefden. Maar Willem Bosman was uitvoerder van allerlei baggerwerken aan de Dedemsvaart. Voor mij als kleine jongen was dit heerlijk, want dikwijls De familie Waterink omstreeks 1915. Op de toto rechts van zijn moeder zien we Jan, de schrijver van dit artikel. mocht ik meevaren met de "bokken" of de "modderbakken", die bij dat baggeren gebruikt werden. Toen ik wat ouder werd, zo'n jaar of tien/twaalf, ging ik ook alleen wel eens daar logeren. En ook als gymnasiast, toen ik over een fiets beschikte, was ik er nogal eens op een zondag. Dit alles is niet belangrijk. Maar wel belangrijk is de sfeer waarin men daar leefde. En misschien mag ik nu zonder commentaar eens mijn indrukken geven die ik als jongen van een jaar of twaalf, dertien daar opdeed. Op zaterdagavond na het brood eten (gewoonlijk was karnemelksepap één van de ingrediënten die de broodmaaltijd versierden) werd er door Willem Bosman een hoofdstuk gelezen en dan volgde het avondgebed voor de zondag. In dat gebed werden allerlei (mogelijke) noden van de christenheid gebracht. Maar inzonderheid werden de behoeften van de dienaren des Woords aan de Here voorgelegd. Ik herinner me nog een typische uitdrukking die ik in het gebed van Willem Bosman vaak hoorde: "Och Here, het zijn toch niet alléén herders, maar het zijn voor Uw ogen toch zelf ook schapen van uw kudde". Na dit gebed, dat, ondanks zijn lengte en ondanks zijn doorspekt zijn met bepaalde termen, toch altijd door zijn eenvoud, zijn ernst en zijn ootmoed diepe indruk op mij maakte, hielden de drie mensen, de beide Bosmannen en Jentje Mannen, een voorbereiding op de zondag door ieder over hun moeilijkheden van de afgelopen week te praten. Het gebed en het gesprek duurden zo ongeveer een uur. Uit de aard der zaak werd ik als kind niet in het gesprek betrokken, maar een paar maal gebeurde het dat Willem Bosman mii vroeg: "en wil jij nu het Onze Vader met ons bidden, en denk er om hoor, niet opzeggen, maar bidden". De volgende morgen bereidde alles zich voor op de kerkgang. Bosman woonde aan de Dedemsvaart tussen de Ommerdijkerbrug en Sluis 3 en de kerk stond aan de straatweg door Nieuwleusen, die evenwijdig aan de Dedemsvaart liep. Als je dus bij Bosman achteruit de weiden door liep kwam je dicht bij de kerk uit. In een half uur kon je het goed lopen. Zo'n uurtje voor kerktijd kwam dan een vriendin van Jentje, die op "de Meele" woonde, binnenschommelen. Een boerenvrouw net als Jentie, met een witte muts op en aan de arm een kerkboek met zilveren hoekbeslag en met zilveren kettingen, waaraan het geheel zich met de schommelende vrouw heen en weer bewoog. Al dadelijk begonnen dan de geestelijke gesprekken. In die gesprekken werden heel veel verzen geciteerd. Na een gesprek over allerlei geestelijke noden en uitreddingen werd de wandeling aanvaard. Ik stapte mee door de weiden en hoorde dan de gesprekken zo wat aan. Er kwamen óók wat meer aardse dingen aan de orde. "Het is vakantie, misschien is de oudste zoon van de dominee met die gekke meid ook wel in de kerk". "Ja, het is een schandaal, rare meid, je kan haar hele hals Op deze foto zien we de vroegere Gereformeerde Kerk en de pastorie aan het Westeinde. De kerk deed dienst tot 4 januari 1940 toen de eerste dienst, geleid door ds. Wassink, in het huidige gebouw aan de Backxlaan 81 werd gchouden. Deze pastorie werd het laatste bewoond door ds. Van Diemen. zien, helemaal bloot en een hoed op als een pannekoek". "Ja, en de vorige keer toen heeft ze gelachen in de kerk. De broer van haar jongen kwam wat later dan zij, en toen lachte ze zo maar tegen hem". "Ja, als ik die zie, dan is mijn zegen weg". Of over een andere gelegenheid, dat namelijk een paar broers in de gemeente ruzie hadden gehad; de ene broer was voorzanger en bij de ruzie had hij van zijn broer een flinke jaap met een mes over zijn wang gekregen. Nou, dat die broer voor het gerecht in Zwolle geweest was, was al erg genoeg, en dat hij een week moest zitten was natuurlijk vreselijk. "Maar die voorzanger kan geen voorzanger blijven, want dan zag je altijd dat litteken als hij stond te zingen en dan werd je altijd maar weer aan die vechtpartij herinnerd......." "Ja, maar ze zeggen, als hij geen voorzanger blijft, dan gaat hij van de kerk af met de hele familie". "Nou, dan moet hij maar gaan, zulke mensen horen ook niet in de kerk". Dezelfde zondag werd er voorgelezen van de preekstoel dat een vijftal personen hun lidmaatschap van de kerk had opgezegd. Het was de gesnedene, de snijder, plus de vrouw van de één, de vrouw van de ander, en de oude moeder van de twee. Toen ik de kerk binnenkwam had ik erg veel belangstelling voor de vraag of "die gekke meid" er ook zou zitten. Inderdaad kwam ze binnen met haar verloofde, diens broer en de moeder van de beide jongens, de vrouw van de dominee dus. Ik weet nog heel goed, dat er een beetje kritiek in mij groeide op Jentje en haar vriendin, toen ik deze mensen zag. Een keurig stel mensen, en het meisje vriendelijk en correct; en inderdaad ze lachte. Er viel namelijk een psalmboekje van haar bank op de grond. Haar verloofde raapte het voor haar op en legde het voor haar neer. Het was het lachje, waarmee ze hem bedankte. Toen kregen we een preek waar ik niets meer van weet. Ik weet alleen, dat het zingen erg slecht ging want er was geen goede voorzanger meer en een orgel ontbrak in de kerk. Op de terugweg was het onderwerp van gesprek natuurlijk gegeven. Het was het weglopen van de vijf leden. En het was al weer de lach van "die gekke meid". Dit was een van de eerste keren waarop ik innerlijk kritiek voelde op de mensen bij wie ik hoorde. Dat was niet zo erg. Maar thuis was ik altijd gewoon om open over die kritiek te praten en hier kòn dat niet. Wie iets van pedagogische beïnvloeding begrijpt, begrijpt ook waarom dit juist het erge was. Want hoewel ik altijd veel van deze mensen hield en veel van ze gehouden heb hun leven lang, voelde ik toch als jongen reeds een zekere huivering. En toen ik thuis kwam en dit alles vertelde, zeiden mijn vader en moeder: "Je moet maar zo denken, jongen, ook vrome mensen hebben hun grote gebreken". Een paar jaar later zonden mijn ouders een foto van ons gezin aan de vrienden in Den Hulst. Jentje schreef terug: "Het portret staat op de schoorsteenmantel. Ik kijk er vaak naar. Je kunt er helemaal diep door worden ingeleid". Toen keken mijn vader en moeder elkaar aan en mijn vader zei: "Nou:", waarop mijn moeder zei: "Naar hè?". En ik herinner mij heel goed dat mijn vader die een zachtmoedig man was, maar soms scherp kon zijn, één woord zei, en dat was: "Erger".

* * * TOE D'R VOART NOG WAS _________________________________________________________ H. Stolte

Zaten Jan en Kloas met z'n beiden te vissen op de voartwal: Jan - Ik vônge hier veurige weke toch een snoek - die was wel een meter làànk. Kloas - Ik kan 't hoaste niet gleuv'n, moar eergistern had ik er hier een stormlanteern an zitten, en die brààn ok nog. Jan - lk kan 't hoaste niet gleuv'n. Kloas - Toe dan mar, as ie d'helfte van de snoek of dôet, dan zal ik de lanteern uutbloazn.

* * * BIJ EEN OUDE SCHOOLFOTO _________________________________________________________ H. Stolte

Op deze foto van mevrouw Steenbergen uit 1911 zien we de leerlingen en het onderwijzend personeel van School I met de Bijbel te Nieuwleusen. De school stond destijds aan het Westeinde. Het gebouw is nog aanwezig en wordt thans gebruikt door de firma Ten Kate. Wanneer we goed kijken, zien we dat een groot aantal leerlingen de streekdracht draagt. Wat opvalt zijn de halsdoeken en de "buis" met links en rechts een rij knopen. Is er iemand die nog in het bezit van deze klederdracht is of van onderdelen daarvan? De vereniging zou er blij mee zijn: Op de foto zijn de volgende personen te zien: (+ is overleden; C. is geëmigreerd naar Canada)

1. Albert Stolte + 2. Meester Van Marle + 3. Lubbert Stolte C. 4. Geert Stolte C. 5. Harm Witpaard + 6. Jan de Boer + 7. Jansje Gerrits (Steenbergen) 8. Hendrika Gerrits (Pierik) + 9. Meester Valk + 10. Juffrouw Schaaf + 11. Janna Scholten (Th. de Boer) + 12. Geertje Stolte 13. Willem van Oene + 14. Willem Gerritsen + 15. Lucas Petter 16. Jan Petter 17. Leentje de Boer 18. Gerrit Jan Kappert 19. Jentje Stolte + 20. Klaasje van Oene (v. Dorsten) 21. Hilligje Gerritsen +

22. Klazina Stolte 23. Arend Jan Stolte (dominee) 24. Klaasje Stolte 25. Jentje de Boer 26. Fennigje de Boer 27. Otto Scholten C. + 28. Hendrikje Scholten 29. Jentje Brinkman C. 30. Hendrik Jan Gerrits 31. Hendrik Stolte (fietsenmaker) 32. Freek Jan Westerman (exp.) + 33. Hendrik Gerritsen 34. Gerrit Jan Gerritsen 35. Willem Brinkman 36. Gerda Valk 37. Pim Valk 38. Jentje Westerman (Kruidhof) 39. Gerrigje Westerman (v.d. Vegte) 40. Jo de Boer + 41. Thijs de Boer (wethouder) +

* * * Krummels _________________________________________________________

Laatst vroeg de juffrouw aan de kinderen wie er wist wat een "potpourri" was. De kinderen waren nog niet goed op de hoogte met al die moeilijke woorden, maar toch stak Piet ineens de vinger op en zei: is poerri die de pot kookt, juffrouw".

* * * HET DUBBELTJE VAN MEVROUW _________________________________________________________ H. Sterken Rzn.

Ik word wakker met een recht prettig gevoel en ik voel een levendige begeertje om desen of genen een kleinen dienst te bewijzen. Er wordt gebeld. Een man met een wond aan den voet vraagt geld om een eindje te kunnen trammen. Briefjes van onderscheidene dokters moeten kracht aan zijn verzoek bijzetten. Mijn man vertrouwt den vrager niet en weigert, ik heb nog een dubbeltje. Twee dagen mijn geklopt ei met suiker ontbeerd, en het dubbeltje is verdiend. Ik geef het den man stil, en wensch hem goede reis. Onze meid woont naast ons, hare ouders houden eene herberg, en ik zend haar om melk uit, naar haar huis. Met de woorden: uw dubbeltje is al weer bij ons komt ze terug. De man had voor acht centen brandewijn gevraagd, want meer geld had hij niet, men wilde hem voor tien cent verkoopen, maar hij beweert bij hoog en laag niet meer te hebben en biedt acht centen plus een doosje schoensmeer want daar loopt hij mee rond, de man die mij juist verteld heeft dat hij den heelen winter in 't ziekenhuis geweest is en nu terug moet naar zijn woonplaats. Leugen op leugen stapelt hij op een schoonen lentemorgen met een blauwen hemel boven zich, een jubelende vogelschaar om zich heen en alles vrede ademend. Weg is mijn warm gevoel. Een andere bedelaar belt, ik wijs hem af met de woorden: ik word te vaak bedrogen. Was dat wel goed? Zondigde ook ik niet op dien schoonen lentemorgen? Wie weet hoe goed hier eene aalmoes besteed zou zijn geweest. Ware wijsheid waar zijt gij toch? Verlicht mijn pad, verruim mijn blik. * * * Bovenstaande aantekening is van de hand van rnevrouw Bosch Bruist. Een exacte datering is niet bekend, maar de notitie zal dateren van na 1886 toen de Dedemsvaartse stoomtram in dienst kwam.

* * * WINTERGEZICHTEN UIT DE JAREN DERTIG _________________________________________________________ M.M.W. van Roozelaar

Deze twee winterse foto's werden in het begin van de dertiger jaren gemaakt door meester Van Roozelaar. Links de Rollecatebrug over de dichtgevroren Dedemsvaart en het huis dat destijds werd bewoond door Arend van de Weide, ook bekend als Arend Lies. Ook woonden er mevr. Hille de Bruyn en later de families Arend Stegeman en Gerrit Kappert. Enkele jaren geleden heeft ook dit mooie plekje plaats moeten maken voor de nieuwe weg. De rechter foto toont het besneeuwde en berijpte landschap van de Meeleweg. De foto is genomen voor de Meeleschool, thans Koningin Emmaschool. De weg was toen nog erg smal. Het was een hobbelige klinkerweg die bij de bevrijding in 1945 door de tanks van de Canadezen volkomen stuk gereden werd. Daarna is er een nieuwe straatweg gekomen, later gevolgd door de nu bestaande, verbrede asfaltweg.

* * * NOTITIES OVER DE FAMILIE REUVERS _________________________________________________________ G.H.

In het eerste nummer van deze jaargang drukten wij een bladzijde af uit het bijbeltje van Hendrikje de Weerd. Zij was afkomstig uit Nieuwleusen en emigreerde naar Amerika, waar haar bijbeltje bewaard is gebleven. Maar ook hier bleven bijbels bewaard waar een schat aan gegevens in is te vinden. Vooral de huwelijken en geboortes van kinderen werden er in opgeschreven. Zo zagen we onlangs een bijbel met gegevens over de familie Rcuvers. Het is een naam die nog steeds voorkomt in Nieuwleusen. De oudste in deze familiebijbel genoemde persoon is Gerrit Jan Reuvers, geboren omstreeks 1774 in Den Ham. Hij is overleden op 7 augustus 1853 te Nieuwleusen en was gehuwd met Margje Jans (Snieder), overleden op 10 januari 1846, 66 jaar oud.

J: Reuvers geb: den 4 mei 1819	Mje Jans overleden de 10 Jan 1846 in den ouderdom van 66 jaar
Aje De Boer geb: den 26 mei 1823	G:J: Reuvers overleden den 7 Aug: 1853 in den ouderdom van 79 jaar
gehuwd den 16 mei 1842	H:J: Reuvers overleden den 3 Janu 1853 in den ouderdom van 46 jaren
G:J: Reuvers geb: den 29 Maart 1843
F:je Reuvers geb: 16 Dec: 1844	Aaltje Reuvers overleden den 11 April 1858 in de ouderdom van 15 weken
M:je Reuvers geb: den 24 Sept: 1847	Jentje Reuvers gebor. 1803 overleden de 16 Sept. 1870
B:J: Reuvers geb: den 2 October 1850	1885 is getrouwd
H: Reuvers geb: den 15 Febr. 1853	Hendrik Kragt met Jentje Reuvers
Jentje Reuvers geb: den 7 april 1855	Jentje Reuvers overleden den 15 Junil 1893
Aatje Reuvers geb: den 22 Decemb: 1857

Een afbeelding van de geschreven tekst was helaas niet duidelijk leesbaar te reproduceren. Daarom hebben we hier de transcriptie weergegeven. * * * Een zoon van Gerrit Ian Reuvers en Margie Jans, genaamd Jan, werd op mei 1819 in Den Ham geboren. Hij huwde op 16 mei 1842 te Nieuwleusen met Arendje de Boer, oud negentien jaar, dochter van Berend de Boer en Femmigje Klaas Koezen. Dit echtpaar Reuvers was de eerste eigenaar van de uit 1852 daterende familiebijbel. Uit hun huwelijk werden zeven kinderen geboren, vier dochters en drie zonen. Dochter Jentje, geboren op 7 april 1855, trouwde ruim dertig jaar oud op 23 april 1885 in Nieuwleusen met Hendrik Kragt, oud 31 jaar, van beroep landbouwer. De bijbel vererft op dit echtpaar. Hendrik was een zoon van Gerrit Kragt en Hendrikje Kragt. Omdat zij oom en nicht waren, is voor dit huwelijk dat op augustus 1853 werd voltrokken, door Koning Willem III bij koninklijk besluit dispensatie verleend. Een dochter van Hendrik en Jentie Kragt, Hendrikje, huwde met Berend Timmerman en de bijbel komt in deze familie. Hun dochter Janna Timmerman, getrouwd met Jannes Kragt, bewaart nu deze bijbel zorgvuldig. De aantekeningen "H.J. Reuvers overleden den 3 Janu 1853 in den ouderdom van 46 jaren" en "Jentje Reuvers gebor 1803, overleden den 16 Sept 1870" hebben betrekking op een inwonende (?) broer en zuster van Jan Reuvers.

* * * EEN ONBEKEND VOORWERP _________________________________________________________

In het afgelopen voorjaar kwam een volkomen onbekend voorwerp voor de dag. Op de voorjaarsmarkt werd het aan het publiek getoond met de vraag of iemand wist wat het was en/of waar het voor diende. Hoewel de kraam van de vereniging zich in een grote belangstelling mocht verheugen, is er niemand geweest die een antwoord op de gestelde vraag kon geven. Omdat het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem een grote kennis bezit van gebruiksvoorwerpen op het platteland, werd contact met genoemd museum gezocht. Dit leverde evenwel geen resultaat Op. Na een gerichte zoekaktie moest men, toch wel een beetje teleurgesteld, meedelen niets te hebben kunnen vinden wat ook maar enigszins op ons onbekende voorwerp leek. Kennelijk is het een zeldzaam ding. Hoe oud is het? Is het wel kompleet? Komt het wel uit deze omgeving; uit ons land? Is het misschien een klein onderdeel van een groter geheel? Waarom kan het bovenstuk losgedraaid worden van de onderplaat? Moet er iets in? Een kooltje vuur misschien, ook al zijn daar geen sporen van in het ijzer te vinden, of een lokaas voor vliegen? En zo zouden we nog wel even door kunnen gaan. We weten het eenvoudig niet.

Het voorwerp is van gietijzer gemaakt en is ongeveer vijftien centimeter hoog en ook in doorsnee. Het staat op drie pootjes. Het bovenste deel kan losgedraaid worden en zit met twee pennetjes vast in het onderste. Aan het bovenstuk zit een oog. De onderplaat heeft een fraai bewerkte bodem. Wanneer er iemand is die weet of ook maar het geringste verrnoeden heeft wat het is of waar het mee te maken heeft, laat het ons dan weten. We zijn erg benieuwd. * * * Het voorwerp is een kluwenhouder, bedoeld om een knot wol in te leggen tijdens het breien. De wol wikkelt dan beter af en de knot rolt niet alle kanten op.

* * * MILITAIREN 1831 - 1836 _________________________________________________________ B. van Duren

In het overlijdensregister van Nieuwleusen komen we in de jaren 1831 tot en met 1836 een tiental militairen tegen waarvan de doodsoorzaak niet bekend is. Het is mogelijk dat hun overlijden een gevolg is van de tiendaagse veldtocht. Of misschien heeft het iets te maken met de gevreesde gele koorts. We geven hieronder de overlijdensdata en de verdere gegevens van deze soldaten weer. Mogelijk is er onder de lezers iemand die iets meer over deze personen of hun omstandigheden kan vertellen.

12 – 10 – 1831 -	Koop Derks, 28 jaar, schutter bij de Overijs- selse schutters. Overleden te Hulst (Zld). Hij was een zoon van Derk Koops en Janne- tje Arends.
11 – 02 – 1832 -	Berend Katoele, 29 jaar oud, zoon van Hen- drik Katoele en Margje Jans Huisman. Ook hij was schutter bij de Overijsselse schutters en is overleden in de Oranje - kazerne in 's-Gravenhage.
21 – 02 – 1832 -	Jan Dekker, 33 jaar, zoon van Gerrit Arends Dekker en Femmigje Jans. Hij was eveneens schutter bij de Overijsselse schutters.
7 – 10 – 1832 -	Cornelis Jonkers, 21 jaar en zoon van Klaas Jonkers en Aaltje Spijker. Hij was infanterist.
30 – 10 – 1832 -	Wolter Mulder, 25 jaar, schutter bij de Overijsselse schutters en zoon van Jan Mulder en Geertje Kuiper.
20 – 05 – 1833 -	Derk Kouwen, zoon van Jan Kouwen en Femmigje Derks. Toen hij overleed was hij nog maar 19 jaar en diende hij als 1e fuselier bij de infanterie.
03 – 06 – 1833 -	Klaas Hof, 20 jaar oud, infanterist. Zoon van Willem Hof en Hendrikje Evers.
09 – 08 – 1834 -	Herm Maatman, 31 jaar, schutter bij de Overijsselse schutters. Hij was een zoon van Gerrit Maatman en Meine Schip- horst en werd geboren in Denekamp.
13 – 02 – 1835 -	Jan Garner, overleden te Den Helder in de leeftijd van 19 jaar. De ouders van Jan waren Gerhardus Garner en Wilhelmina Hietkamp. Zijn militare funktie was fuselier.
10 – 07 – 1836 -	Thijs Vonder, oud 32 jaar, echtgenoot van Stijntje van Duren. Zijn beroep was landbouwer en hij was schutter met onbe- perkt verlof. Het echtpaar Vonder woonde in Den Hulst.

* * * VERENIGINGSNIEUWS _________________________________________________________

v.l.n.r. de dames G. Hengeveld, M. Dirksen en G. Kreule en Uw eindredacteur de heer de Weerd. Sinds begin september beschikt de vereniging over een eigen kraam die op de markten gebruikt zal worden. Voor het eerst gebeurde dit op de najaarsmarkt, waar losse nummers van dit periodiek en "knieperties" ten verkoop werden aangeboden. Over belangstelling was niet te klagen en de resultaten waren daaraan evenredig. Dank zij de "knieperties" konden de dames van de werkgroep letterdoeken foto-afdrukken van de dia's laten maken, waardoor de verzameling makkelijker toegankelijk is geworden

            Colofon uitgaven 1984


            Uitgaven van 1985

Jaargang 3 nummer 1 maart 1985